Afval is het begin van iets moois, zegt Angeline Kierkels, algemeen directeur van grondstoffen- en energiebedrijf Meerlanden nabij Schiphol. “Vroeger had de afvalverwerkende industrie een wat negatief imago, maar inmiddels is het de sector van de toekomst. Hier maken we waardevolle grondstoffen waar de samenleving op kan draaien.”

Meerlanden zet sterk in op nuttig hergebruik en recycling van afval, zegt Kierkels. “Alle grondstoffen – zoals plastic, papier, gft, drankverpakkingen en textiel – zamelen we apart in zodat ze kunnen worden hergebruikt of gerecycled om er nieuwe producten van te maken. Kleding die nog kan worden gebruikt gaat bijvoorbeeld naar onze eigen kringloopwinkel. Maar zelfs versleten textiel kan worden hergebruikt, bijvoorbeeld als isolatiemateriaal in de bouw.”

Het paradepaardje van Meerlanden is de biovergistingsinstallatie voor groenafval, vertelt Kierkels. “Daar verwerken we gft-afval van huishoudens, maar ook groenafval van plantsoenendiensten en bedrijven. De vergistingsinstallatie produceert groen gas, en dat leveren we terug aan het net van netbeheerder Liander.

Maar het gft heeft ook andere nuttige toepassingen. Zo dient de warmte van de vergister om een kas te verwarmen, maken we compost van gft, en gebruiken we het water dat vrijkomt bij het vergistingsproces voor onder meer straatreiniging. Momenteel onderzoeken we met de TU Delft en de Wageningen University verdere toepassingen van gft.”

Circulair is niet genoeg

Triodos Bank financiert bedrijven die werk maken van het hergebruik van afval. Zo werd de vergistingsinstallatie van Meerlanden mede gerealiseerd met een krediet van Triodos Groenfonds. “Daarnaast is de beleggingstak van de bank actief in beursgenoteerde bedrijven die een bijdrage leveren aan een circulaire economie”, vertelt Arthur van Mansvelt van Triodos Research, de afdeling die onderzoekt of beursgenoteerde bedrijven aan de criteria van Triodos Bank voldoen om in te beleggen.

“Onze fondsen beleggen ook in andere afvalverwerkende bedrijven. Dat zijn vaak grote, internationale bedrijven. Als je het hele speelveld van dit soort bedrijven overziet, kun je in het algemeen stellen dat Europese bedrijven vaak voorop lopen als het gaat om hergebruik van afval. In de VS en China bijvoorbeeld is het dumpen of verbranden van afval gangbaarder. Maar ook daar zijn steeds meer innovatieve bedrijven actief die op een verantwoorde manier met afval willen omgaan. Triodos Bank beoordeelt bedrijven streng”, zegt Van Mansvelt.
 

“Het inzamelen en storten van afval vinden wij niet meer voldoende om een bedrijf te selecteren voor onze fondsen. Wij willen nog kritischer gaan zoeken naar bedrijven die vooroplopen met oplossingen om afval te verwerken tot herbruikbare grondstoffen. Maar ook bij bedrijven in de maak-industrie zien we toenemende aandacht voor het circulaire denken en het verminderen van afval. Zo beleggen onze fondsen bijvoorbeeld in een verpakkingsbedrijf dat zijn klanten ook adviseert hoe hun gebruik van verpakkingsmateriaal – en daarmee veel afval – te reduceren.”

Grondstoffenprijzen

Als de prijs van nieuwe grondstoffen laag is, dan is dat lastig voor bedrijven die zich bezighouden met het terugwinnen van grondstoffen uit afval. Van Mansvelt: “Tijdens de economische crisis daalde de vraag naar grondstoffen. En dus kelderde ook de prijs. Nu de economie weer aantrekt, wordt hergebruik van afval financieel weer interessanter.”

Maar dit economisch mechanisme leidt wel tot een lastig dilemma, zegt Van Mansvelt. “Want als de economische groei niet groen is maar juist vervuilend, dan gaan we toch de verkeerde kant op, ondanks het feit dat er misschien meer wordt gerecycled. De overheid zou veel meer moeten doen om negatieve milieueffecten van productieprocessen te beprijzen. Want dat maakt hergebruik van grondstoffen interessanter.”

Minder en schoner

Behalve overheden en bedrijven kunnen ook consumenten veel doen om de hoeveelheid afval te beperken. Dat zegt Magreet Schijvens van Milieu Centraal, een voorlichtingsorganisatie over duurzame keuzes in het dagelijks leven. “Gemiddeld produceert elke Nederlander bijna 500 kilo afval per jaar. Iets meer dan de helft daarvan wordt gescheiden. Het overige restafval wordt meestal verbrand.”

De overheid heeft als doel om de hoeveelheid restafval per persoon in 2020 terug te brengen naar 100 kilo per jaar (en het scheidingspercentage omhoog naar 75%). Schijvens: “Dat is een ambitieus doel, en burgers kunnen zelf stappen zetten om dat dichterbij te brengen. Naast het beter scheiden van ons afval kunnen we ook een berg afval voorkomen door bewuste keuzes te maken in het dagelijks leven. Bijvoorbeeld door je eigen boodschappentas, waterfles of koffiebeker mee te nemen. Maar vooral door langer met je spullen te doen en tweedehands te kopen. Laat een kapotte stofzuiger bijvoorbeeld repareren in plaats van een nieuwe te kopen.”

Duurzaamheid als excuus

Ontwerper Piet Hein Eek gebruikt afval voor de productie van meubels. Hij werd wereldberoemd met zijn kasten, tafels en andere meubels van sloophout. Eek: “Ik wil laten zien dat elk materiaal kwaliteit en mogelijkheden heeft. Ook zoiets ‘lelijks’ als afval.”

Volgens Eek is er met het recyclen van materialen veel milieuwinst te boeken, “maar tegelijkertijd zie je dat júist het denken in termen van hergebruik kan leiden tot meer consumptie en een weggooimentaliteit.”

Neem een concept als cradle to cradle, legt Eek uit. “Daarbij gaat het erom goederen te maken of gebouwen te ontwerpen die na afschrijving weer uit elkaar kunnen worden gehaald, zodat de grondstoffen opnieuw kunnen worden gebruikt. Op zich een mooi concept. Toch ben ik kritisch. Het hele idee dat je een gebouw ontwerpt om het over 50 jaar weer te kunnen afbreken! Je moet cradle to cradle heel hoogwaardig en precies uitvoeren om echt élk bouwmateriaal weer los en schoon over te houden. Doe je het niet goed, dan betekent het concept in feite dat je tijdelijke wegwerpgebouwen maakt.”

Zelfs als bewezen wordt dat je met deze manier van bouwen de ecologische voetafdruk verkleint, stuit het wegwerpidee Eek tegen de borst. “Écht duurzaam zou zijn: onze manier van leven aanpassen en genoegen nemen met minder. Dat is niet alleen cijfermatig ‘goed’ in de zin van klimaatneutraal. Het is ook goed wat betreft mentaliteit en levenshouding.”

Zo is een elektrische auto in theorie duurzaam, legt Eek uit. “Want hij is minder vervuilend dan een auto op benzine. Maar als je een elektrische auto gebruikt voor allerlei nutteloze kilometers, wat schiet je er dan mee op? Dan is de aanschaf van die auto alleen maar een excuus om een verkeerde manier van leven voort te zetten, maar dan een beetje ‘groener’. Je moet gewoon zodanig leven dat je die auto helemaal niet nodig hebt. Ga dus dicht bij je werk wonen en ga niet drie keer per jaar met de auto op vakantie.”

Schoon afval

In de enorme hal naast de biovergistingsinstallatie van Meerlanden is het half donker. Tegen de zijwand van de hal ligt een berg tuinafval van zeker tien meter hoog. Daarnaast een bijna even grote hoop ondefinieerbare troep en plastic. “Kijk”, zegt directeur Angeline Kierkels, en ze wijst op de dampende berg plastic. “Dat is vervuiling die we uit het gft-afval hebben gezeefd. Wij zijn gebaat bij schone stromen, en hebben ook voor de vergister schoon gft nodig. Zo kan afval inderdaad het begin zijn van iets moois.”

Fotografie: Pieter van den Boogert, Shody Careman, Shutterstock