‘Ik denk, dus ik ben’. Het zijn de beroemde woorden van de filosoof René Descartes (in Latijn: Renatus Cartesius), die zo’n 400 jaar geleden in Utrecht woonde. Eerder werd de Cartesiusweg al naar hem vernoemd. Nu wordt er op een voormalig NS-terrein in de Domstad hard gebouwd aan Cartesius. Een autoluwe wijk waar gebouwd en geleefd gaat worden zoals in de bekende Blue Zones: gebieden waar mensen door hun eigen kijk op gezondheid gemiddeld ouder worden dan op andere plekken in de wereld.

Vanuit Triodos Bank Nederland en Triodos Groenfonds zijn 50 appartementen in gebouw Nosara in deelgebied Nicoya gefinancierd. Het appartementenblok wordt bijna energieneutraal en daardoor zelfvoorzienend en gebouwd met duurzame materialen. Tom Hendrikx, relatiemanager Duurzaam Vastgoed bij Triodos, vertelt over de plannen in het gebied.

Wat gaat er gebeuren in Cartesius?

“Vroeger repareerde de NS in het CAB (Centraal Autoherstel Bedrijf, de voormalige busremise en -werkplaats, red.) hier bussen, nu komen er ruim 3.000 woningen op 15 hectare grond. Er komen verschillende woningtypes, waarvan 25 procent sociale huurwoningen. In 2023 zijn de eerste bewoners in hun 322, grotendeels middenhuur, woningen getrokken. Het hele gebied wordt getransformeerd door het Cartesius consortium MRP en Ballast Nedam Development, in samenwerking met de gemeente Utrecht en NS Stations.

Het bijzondere aan de wijk, direct naast station Utrecht Zuilen, is dat er veel aandacht is voor onder andere gezondheid, natuur en duurzaamheid. Het wordt bijvoorbeeld een autoluwe wijk, waar lopen, fietsen en OV- en deelvervoer centraal staan. Het Cartesius Park en de Groene Lus rondom Cartesius bieden veel groen. Er komt een kindcentrum Cartesius met een sporthal en verschillende voorzieningen. De principes van de Blue Zones zijn in het Cartesius Concept geborgd in 8 pijlers: community, natuur & biodiversiteit, beweging, ontspanning & zingeving, duurzaamheid, mobiliteit, milieu en gezonde voeding. Zo is er een focus op veel buiten zijn, op een natuurlijke manier contact kunnen maken en een sterk sociaal netwerk.”

Wat zijn de plannen voor het appartementenblok dat Triodos Bank financiert?

“Het appartementenblok Nosara dat wij gefinancierd hebben is net met de bouw begonnen. Daarin komen 50 woningen. Normaal gesproken financieren we alleen middenhuur of sociale huur, maar omdat het Blue Zone-concept ons zo aansprak, hebben we hier een uitzondering gemaakt om ook vrije sector-huur te financieren. Daarnaast is het appartementencomplex onderdeel van een grotere gebiedsontwikkeling waarin sociale huur en midden sector ruim voldoende aanwezig is.”

Op welke manier neemt de wijk een voorbeeld aan de Blue Zones?

“Het Cartesius Concept, geïnspireerd op de wetenschappelijke theorie van de Blue Zones (zie kader, red.), is vanaf het begin van de ontwikkeling meegenomen om een gezonde en duurzame leefstijl te stimuleren. Minimaal 30% van de wijk wordt groen ingericht om tijd in door te brengen en van te genieten. Dit groen is er ook om de klimaatadaptatie en biodiversiteit van het gebied te bevorderen.  En er is veel ruimte voor recreatie en sport. Er zijn meer parkeerplaatsen voor fietsen dan voor auto’s en er is ingezet op deelvervoer zoals elektrische auto’s en het openbaar vervoer. Op die manier proberen we de gezondheidseffecten uit de Blue Zones na te bootsen in de buurt.”

Deze gezondheidseffecten worden ook gemonitord en onderzocht. Hoe precies?

“Belangrijk onderdeel van de stadswijk is het meten van interventies. In het Convenant Bouwen aan een Gezonde Wijk werken partners samen voor zowel onderzoek, monitoring en implementatie van de ambities in Cartesius. Die partners treffen nu de voorbereidingen voor het langjarig monitoren in hoeverre de leefomgeving bij Cartesius impact heeft op fysieke en mentale gezondheid van de bewoners. Op een later moment wordt dit monitoringsprogramma opgeschaald naar andere gebiedsontwikkelingen in Nederland.

Ook is het gebied opgenomen in het programma ‘Health in the Wellbeing Economy’, onderdeel van ‘World Health Organisation Healthy Cities’. De WHO maakt zich er hard voor om gezondheid op de politieke en bestuurlijke agenda te zetten, iets waar dit soort gebiedsontwikkeling aan bijdraagt.”

Op welke manieren verwachten jullie verder dat de leefomgeving zal bijdragen aan het welzijn en de gezondheid van bewoners?

“Uit verschillende onderzoeken blijkt dat veel groen in de leefomgeving gezond is voor mensen: het biedt rust en ontspanning. En meer beweging, in plaats van de auto pakken, zorgt ook voor ontspanning.

Daarnaast is er één centraal punt in de wijk, het CAB 'de Huiskamer van de Wijk', waar mensen samen kunnen komen. Hier komen allerlei voorzieningen voor bewoners en omwonenden. In ieder deelgebied zijn gemeenschappelijke ruimtes, waar bewoners allerlei dingen organiseren. Dat is namelijk een ander belangrijk punt uit de Blue Zones: mensen hebben sterke sociale banden met elkaar  en weten elkaar te vinden voor activiteiten. Juist door de mix in Cartesius van koop-, huur- en sociale huurwoningen en de focus op werken aan een gezonde community, willen we mensen actief samenbrengen.”

“Daarnaast is er veel ruimte voor natuur en biodiversiteit in de wijk. Zo heeft iedere woning in deelgebied Nicoya, waar het appartementencomplex Nosara ligt dat Triodos financierde, minimaal één ‘dierenverblijf’, voor vogels, maar ook bijen, vlinders en andere insecten. Ook zijn er voldoende plekken tussen de beplanting voor egels.”

Het wordt een autoluwe wijk. Wat is daarvoor ingericht?

“Je kan natuurlijk niet zomaar de auto weghalen en bewoners het vervolgens zelf uit laten zoeken. Er moeten voldoende mogelijkheden zijn om bewoners gebruik te laten maken van andere vervoersmiddelen. Er komt een ondergrondse parkeergarage. En er komt een parkeergarage die is geïntegreerd in de binnentuin. Via een prachtig ontworpen toegang loop je zo naar de groene binnentuin waar de bomen letterlijk uit de garage groeien en waar elektrische laadpalen staan voor de deelauto’s. Ook is er voldoende plek voor fietsen. De verbinding naar andere wijken, het centrum en station Utrecht Centraal wordt ook geoptimaliseerd. Er komt een nieuwe fietstunnel onder het spoor waardoor je straks in 10 minuten in het centrum bent.”

Zijn de appartementen zelf ook duurzaam gebouwd?

“De appartementen hebben een goede milieuprestatiescore. Dat betekent dat ze zo duurzaam mogelijk gebouwd worden. Dertig procent van de materialen zijn bijvoorbeeld circulair. Daarnaast hebben we onderzoek gedaan naar een gezond binnenklimaat en daar de woningen op ontworpen: de juiste ventilatie en hittebestendigheid. Op die manier maken we niet alleen de omgeving, maar ook de gebouwen gezond.”

“In Cartesius wordt regenwater opgevangen, wat prima nog een keer gebruikt kan worden. De energie voor warm tapwater en verwarming wordt opgewekt door middel van een collectieve bodemenergiebron en voorzien van zonnepanelen.”

Triodos Bank heeft dit samen met Triodos Groenfonds gefinancierd. Wat houdt dat in?

“We hebben gezamenlijk een krediet van 19 miljoen euro verstrekt, waarvan een deel uit Triodos Groenfonds komt. Anders dan andere banken worden wij niet betaald vanuit de kapitaalmarkt, maar door onze spaarders en beleggers. Zij kunnen bij ons groen beleggen, onder andere in Triodos Groenfonds. Met dat fonds financieren wij duurzame projecten die een groenverklaring vanuit de overheid krijgen om te laten zien dat geld écht in duurzame projecten wordt gestoken.”

Hoe sluit een project als Cartesius Utrecht aan bij de visie van Triodos Bank?

“We kijken bij bouwprojecten naar het totale plaatje. Dus niet alleen of bouwmateriaal duurzaam is of niet, of de omgeving groen genoeg is en of er sprake is van een lage CO₂-voetafdruk. Het gaat om de optelsom. Wij denken dat Cartesius een mooi voorbeeld van toekomstbestendig bouwen is.”