Wat als boeren die minder koeien moeten gaan houden en extensieve landbouw moeten toepasssen hun grasland inzetten om hennep, miscanthus of lisdodde te verbouwen? Allemaal materialen waar we ons huis mee kunnen isoleren. Het lijkt een win-winsituatie, maar er moet nog heel wat gebeuren. Zo is het voor boeren nu nog geen verdienmodel, maar kan het dat wel worden.

Triodos Bank maakt een stap door mensen te stimuleren biobased te bouwen. De speciale hypotheek voor biobased bouwen geeft korting op de rente als je met materialen uit de natuur bouwt. Dit gebeurt nog op kleine schaal, maar we stimuleren graag de groei van biobased bouwen.

Biobased verbouwen en bouwen is de toekomst. We leggen je hier uit wat het nu precies inhoudt, wat het oplevert en waarom het ook voor boeren en de natuur zo belangrijk is.

1. Wat is biobased?

Biobased zegt iets over de oorsprong van het materiaal, dat uit de natuur komt. Het zijn grondstoffen uit veeteelt, tuin-, land- en bosbouw die op korte termijn weer terug kunnen groeien. Denk aan hout, stro en vlas. Steen of zand zijn wel natuurlijke materialen maar niet biobased, omdat het heel lang duurt voordat deze materialen zijn gevormd.

2. Waarom biobased bouwen?

Biobased bouwen is gezonder, comfortabeler en klimaat-  en milieuvriendelijker. Bij de bouw van een gemiddelde woning komt nog steeds veel CO2 vrij door de materialen die er gebruikt worden. Zo is de productie van cement goed voor 8% van de wereldwijde CO2-uitstoot. Biobased materialen nemen CO2 op en slaan dat vervolgens op in de vorm van koolstof. Duurzaam beheerde bossen nemen jaarlijks een continue hoeveelheid CO2 op. Na de kap of oogst van vezelgewassen vormen de gebouwen waarin deze zijn gebruikt dus een koolstofbank voor permanente opslag. Na de kap ontstaat weer ruimte voor nieuwe aangroei en start het proces opnieuw.

Bovendien hebben natuurlijke materialen allerlei andere positieve eigenschappen. Zo zorgen ze ook voor een beter en gezonder binnenklimaat van de woning. En landbouwgronden die niet voor intensieve landbouw geschikt zijn, zijn vaak wel geschikt voor vezelgewas. Er zijn zelfs gewassen zoals lisdodde die je kunt verbouwen op veengronden. Deze gronden zijn aan het verzakken door de droogte en hierbij komt veel CO2 vrij. Een groot probleem.  

De teelt van een gewas als lisdodde kan deze bodem die niet geschikt is voor een voedingsgewas weer gezond maken. En de oogst van een hectare lisdodde kan acht woningen isoleren. Op die manier kun je meerdere vliegen in één klap slaan: we pakken de CO2-uitstoot aan, het biodiversiteitsverlies en de stikstofuitstoot.

Uiteindelijk moeten we ook op grotere schaal over naar natuurlijke materialen om bepaalde klimaatdoelstellingen te halen. Zo moeten we in 2050 100% circulair bouwen.

3. Welke biobased grondstoffen zijn er al en hoe kun je ze gebruiken?

Hout

Hout is het meest gangbare biobased materiaal (2% van de huizen in Nederland is gebouwd met hout). Gelukkig krijgen steeds meer gebouwen een houten skelet (in plaats van staal en beton). Houten bouwmaterialen zijn perfect voor een duurzame woning. Belangrijk is natuurlijk wel dat het hout een keurmerk voor verantwoorde herkomst heeft, en uit duurzaam beheerde bossen komt. Zo gebruiken we niet meer dan er kan groeien en blijft deze grondstof hernieuwbaar.

Hout is heel veelzijdig; van de boomstam kan je zonder al te veel bewerking wanden, balken of palen maken. Resthout kan tot spaanplaat geperst worden. En het zaagsel? Met de toevoeging van water kan dit tot houtvezelisolatie worden geperst. Verder is hout lichter dan beton, wat minder uitstoot betekent tijdens het vervoeren ervan. Daarnaast is hout veel geschikter voor prefab en industrieel bouwen en kunnen huizen dus sneller en efficiënter gebouwd worden.

Vezelgewassen

Vezelgewassen als hennep, vlas en lisdodde kunnen worden gebruikt in de productie van plaat- en isolatiemateriaal. De teelt van deze gewassen heeft veel voordelen. Een hectare vlas of hennep neemt per jaar ongeveer evenveel CO2 op als een hectare bos, en door hun lange wortels zijn ze goed voor de bodemstructuur.

Er zijn ‘gangbare’ gewassen zoals hennep en vlas. Deze zijn gecertificeerd omdat we er al tientallen jaren mee bouwen. Als je zelf een huis zou bouwen zou je ze al kunnen gebruiken als isolatiemateriaal. Toch is nog maar 0,2 % van de huizen die gebouwd worden biobased. Dat komt omdat er nog te weinig fabrieken zijn die de vezels van de gewassen omvormen tot bouwmateriaal.

Daarnaast zijn er veel gewassen die nog veel beter zijn omdat ze nog meer CO2 opnemen in de bodem. Denk aan lisdodde, sorghum, olifantengras en bamboe. Hiervan zijn nog geen officieel gecertificeerde bouwmaterialen gemaakt. Ze moeten dus nog gangbaar worden gemaakt.

Reststromen

Een van de bekendste reststromen is stro: het slaat tijdens de groei grote hoeveelheden CO2 op en is een agrarisch restproduct. In een biobased huis dient het zowel als muur en isolatiemateriaal. Stro hoeft niet verwerkt te worden en komt direct van het land. Maar er wordt veel geïnnoveerd: stengels van tomaat- en paprikaplanten, een restproduct uit kassen, dienen ook als grondstof voor biobased bouwmateriaal. De vezels van de planten worden verbonden met aardappelzetmeel en samengeperst tot platen. Gedurende de groei wordt de CO2 vastgelegd en de platen zijn volledig composteerbaar. Stro heeft uiteraard wel een functie in de agrarische sector dus zal nooit de gehele reststroom toekomen aan de bouwsector.

Mycelium is interessant apart te vermelden als reststroom. Dit zijn de schimmeldraden die die dwars door gehakselde reststormen groeien en daardoor werken als een soort lijmstof. Ze vormen de basis voor een heel veelzijdig materiaal. Producten van mycelium zijn sterk, licht van gewicht, ademen, nauwelijks brandbaar, 100% natuurlijk en daarbij zijn ze na gebruik volledig composteerbaar. Perfect voor isolatie, het leggen van de vloer.

4. Hoeveel CO2 bespaar je als je een biobased huis bouwt?

De hele bouwsector is nu verantwoordelijk voor 13% van de totale CO2-uitstoot. Dat is evenveel als de emissie voor het verwarmen van alle gebouwen. En de bouwsector moet zich gaan aanpassen. Want de overheid wil in 2030 50% minder niet-hernieuwbare  grondstoffengebruiken zoals mineralen, metalen en fossiele grondstoffen.

Hoeveel CO2 je met een biobased huis bespaart ten opzichte van een huis gebouwd met gangbare materialen is natuurlijk afhankelijk van de woning. Simpel gezegd bespaar je op twee verschillende vlakken CO2. De productie van materialen resulteert in minder CO2-uitstoot, en de gewassen nemen zelfs CO2 op. En daarnaast is het energiegebruik voor het koelen en verwarmen van het huis minder energie-intensief waardoor je ook minder CO2-uitstoot dankzij natuurlijke isolatiematerialen.

Met het gebruik van hout in plaats van materialen als beton verlaag je niet alleen de CO2-uitstoot en de fossiele grondstoffen die nodig zijn in het productieproces. Tijdens de groei van bomen wordt er ook CO2 opgeslagen in het hout. Zo zit er – afhankelijk van de houtsoort - ruim 750 kg CO2 opgeslagen in slechts één m3 hout. Nu is er voor een eengezinswoning minimaal 30 m3 hout nodig. Bouw je er daar 20.000 van, wordt er eenmalig circa 0,45 megaton CO2 in de woningen opgeslagen. Dat komt overeen met het jaarlijkse gasverbruik van 170.000 huishoudens die hun woning met CV-ketel verwarmen. (bron: Kennisbank Biobased Bouwen)

5. Is een biobased huis duurder dan een ander huis?

Bij de bouw van een huis kom je met biobased materialen onderaan de streep iets duurder uit. Ongeveer 10%. Het verschil wordt wel steeds kleiner, een gevolg van de stijging van energieprijzen wat grote impact heeft op CO2-intensieve materialen. Op de lange termijn kan biobased bouwen juist goedkoper uitpakken. In de reguliere bouw zijn er apparaten nodig om huizen te koelen of op te warmen. Bouw je biobased, is er minder techniek nodig en geniet je van goede isolatie door natuurlijke materialen die damp- en vochtregulerend zijn. En zoals hierboven al beschreven: biobased materialen isoleren beter.

Voor de toekomst biedt biobased kansen om woningen prefab in de fabriek te maken. Omdat de materialen lichter zijn dan beton en staal, is biobased hier erg geschikt voor. Soms vergt het nog omdenken. Want als we biobased gaan bouwen de norm wordt, moeten we misschien ook een ander type huis gaan bouwen dat geschikter is voor biobased materiaal. Als architecten hier in meegaan levert het weer kostenbesparing op. Biobased kan ook goed gecombineerd worden met circulair bouwen en het hergebruik van bestaande materialen. Belangrijk om dat in het ontwerpproces mee te nemen.

6. Wat levert het voor boeren op?

Er zijn al boeren die op kleine schaal vlas of hennep verbouwen. Als er meer vraag komt naar biobased dan kan dit voor boeren meer gaan opleveren. Hiervoor moet de regering ook in beweging komen. Zo adviseert Jan Willem van de Groep, adviseur biobased bouwen, het ministerie van Landbouw om een garantieprijs vast te stellen. Net zoals wind- en zonne-energie dit ooit nodig hadden. “Dit kan opgenomen worden in de stikstofplannen”, geeft hij aan. De prijs die een boer ontvangt voor een biobased grondstof bestaat kan niet alleen de teeltopbrengst zijn. “Maar als je koolstofcertificaten uitgeeft dan kan de opbrengst omhoog”, geeft Van de Groep aan. Logisch volgens hem want grote bedrijven als Shell geven nu al veel geld uit om CO2 op te slaan, maar dan in de oceaan. “Waarom niet via de boeren die hun verdienmodellen moeten aanpassen vanwege de stikstofregels.” Als de certificaten en de opbrengsten van de teelt nog niet genoeg opleveren, kan de boer terugvallen op de garantieprijs.

Als je koolstofopslag voor boeren gaat belonen, dan gaat dat ook op voor reststromen. Stro is daar een heel goed voorbeeld van. Natuurlijk is een deel van de stro nodig voor het land, maar als er meer naar de bouw kan gaan levert dat meer op voor de boer. Van de Groep rekende uit dat in Nederland stro voor de isolatie van 75.000 woningen per jaar verbouwd wordt.

In koolstofwaarde zou dit omgerekend 500 tot 600 euro per hectare opleveren voor een boer. Terwijl stro maar 150 euro op per ton oplevert als je het weer als organische stof op het land strooit.

7. Wat bespaar je in de hele keten?

Als we het hele verhaal samenvatten, bespaart biobased bouwen dus in de hele keten CO2-uitstoot. In de eerste plaats door geen beton, baksteen en staal te produceren waarbij veel CO2 in de lucht komt. In de tweede plaats haal je juist CO2 uit de lucht door gewassen te gaan verbouwen op plekken waar nu niks verbouwd wordt. Denk aan de veenweidelandschappen en graslanden voor koeien.

Jan Willem van de Groep maakte een berekening. Als alle landbouwgrond die nu landschapsgrond moet worden volgens de huidige stikstofregels, dan zou je 13% van de landbouwgrond om moeten vormen tot natuur. Als je hier biobased materiaal op zou verbouwen, wat positief is voor biodiversiteit en de water- en bodemkwaliteit dan kun je materiaal voor meer dan 100.000 huizen per jaar verbouwen. Daarmee wordt 20% minder stikstof uitgestoten en 8% minder CO2.