Koning Willem-Alexander sprak tijdens de troonrede niet alleen zijn bewondering uit voor zorgpersoneel. Ook ondernemers werden geprezen om hun veerkrachtigheid en creativiteit in moeilijke tijden. Want moeilijke tijden zijn het, ook in economisch opzicht: zo krimpt de economie ruim 5 procent en verdubbelt de werkloosheid naar 5,9 procent. Ongekende cijfers in tijden van vrede, aldus de koning.

Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, zet het kabinet dit parlementaire jaar niet in op bezuiniging, maar op investeringen in baanbehoud en economische voorzieningen. “Een goede keuze”, zegt Patty Zuidhoek, directeur Zakelijke Relaties bij Triodos Bank. “Tegelijkertijd mis ik een aantal zeer belangrijke zaken. Hoe behalen we de doelstellingen van het Klimaatakkoord? Hoe zetten we de voedseltransitie in gang? En hoe herstellen we de economie op een inclusieve manier? Daar zie ik te weinig van terug. Dat is jammer, want dit is hét moment om daar serieuze stappen in te zetten.”

Hans Stegeman, Econoom en Hoofdstrateeg bij Triodos Investment Management (beleggingstak Triodos Bank), beaamt dat: “Er zijn zeker lichtpuntjes en eerste stapjes, hoor. Maar er wordt vooral heel veel geld gestoken in het redden van de oude economie, niet in de transitie naar een duurzame economie.” Zuidhoek en Stegeman reageren op Prinsjesdag aan de hand van vier stellingen.

1. De gevolgen van de coronacrisis werden met deze troonrede onvoldoende benadrukt.

Stegeman: “De zware tijden die eraan komen werden gelukkig wel genoemd in de troonrede. Toch had die ook een geruststellend karakter: ‘We investeren ons er wel uit.’ Dat gaat naar mijn mening voorbij aan de problemen die eraan komen; ondernemers krijgen het echt nog heel zwaar. Niet alleen in 2021, maar ook daarna.”

Zuidhoek: “De eerste steunpakketten vanuit de overheid, die heel goed en keihard nodig waren, hebben veel ondernemers in de lucht gehouden. Maar nu die steun afgebouwd wordt, zullen we de gevolgen van de recessie pas echt zien. En die moeten we niet onderschatten. Er gaan de komende maanden nog veel ondernemers onderuit en veel mensen zullen hun baan verliezen. Daar moeten we ons op voorbereiden.

Voor ons als bank brengt dat lastige dilemma’s met zich mee. Toen het coronatijdperk begon, leek het alsof we ondernemers door een moeilijke periode van drie maanden moesten loodsen. Nu weten dat het een stuk langer zal duren. We gaan de aankomende maanden dan ook met al onze ondernemers in gesprek over wat ze nodig hebben/hoe wij ze kunnen helpen en zullen maatwerk bieden waar dat verantwoord is.”

> Lees hoe Triodos Bank ondernemers ondersteunt in coronatijden

2. Het kabinet probeert met deze plannen vooral de ‘oude’ economie te redden, inclusief bedrijven die fors bijdragen aan koolstofemissies, vervuiling en sociale schade.

Zuidhoek: “Het kabinet heeft inderdaad miljarden geïnvesteerd in branches waarvan we nu al weten dat ze in de toekomst kleiner worden. De vraag is: is dat slim? Dat geld, of een deel ervan, had je ook kunnen gebruiken voor omscholing, om werknemers nu al klaar te stomen voor hun rol in een nieuwe, duurzamere economie."

Stegeman: “Precies. De gedachte is nu: we moeten zo snel mogelijk terug naar de situatie vóór het coronavirus. Maar volgens mij moet de aandacht voor hoe het béter kan juist niet verslappen. Dat dit tijdens de eerste maanden van de crisis toch gebeurt, begrijp ik volkomen. Dan speel je paniekvoetbal en red je wat er te redden valt. Maar we zijn nu een half jaar verder en Prinsjesdag gaat toch vooral over de toekomst. Dan zijn duidelijke plannen over de transitie naar een groene, veerkrachtige economie essentieel. Die ontbreken.”

Versnellen transitie

Zuidhoek: “Dat is jammer, want het hoeft niet veel geld te kosten om die transitie nu al te versnellen. Door bepaalde wet- en regelgeving te veranderen of versimpelen, stel je burgers en ondernemers bijvoorbeeld in staat om gemakkelijker en sneller positieve impact te maken. Neem burgerinitiatieven en -coöperaties, die echt aan een opmars bezig zijn in Nederland. Wij financieren die graag. Maar andere banken laten ze vooralsnog links liggen, met name omdat de wet- en regelgeving eromheen zo complex is. Neem die complexiteit weg en je versnelt de transitie. Maar denk bijvoorbeeld ook aan lagere btw op biologisch voeding: daar gaat geen miljardeninvestering gepaard en het kan snel ingevoerd worden, maar je zet er wel een transitie mee in gang.”

Stegeman: “Prinsjesdag liet gelukkig ook wat lichtpuntjes zien, zoals statiegeld op plastic flesjes en de CO2-heffing. Dat zijn mooie eerste stappen, want het beprijzen van schade werkt heel goed. Maar de plannen van het kabinet sluiten over het algemeen helaas te weinig aan op de duurzame ambities uit het Klimaatakkoord. Neem de circulaire economie. Over tien jaar willen we ons grondstoffenverbruik gehalveerd hebben. Dat is een enorme klus, maar er wordt dit jaar slechts € 40 miljoen voor vrijgemaakt.”

3. De miljardensteun aan niet-levensvatbare bedrijven uit de oude economie gaat ten koste van duurzame nieuwkomers.

Stegeman: “De redenering is nu: we steunen bedrijven uit de oude economie, want daar zitten de meeste banen en die willen we behouden. Maar je kan het ook omdraaien: ondersteun duurzame nieuwkomers in hun duurzame ambities, zodat dáár nieuwe banen ontstaan. En ondersteun werknemers vervolgens om de transitie naar die nieuwe banen te maken. Dat gebeurt helaas niet. Dit gaat overigens niet alleen over nieuwkomers: elke ondernemer die wil verduurzamen, zou daar beter in ondersteund moeten worden.”

Zuidhoek: “Neem mkb’ers. Die weten dat ze van het gas af moeten, zelf elektriciteit moeten opwekken, noem maar op. En die wil is er ook. Maar dan moet de financiële ondersteuning wel aanwezig zijn om daar, ook in crisistijd, mee aan de slag te gaan. Ik had laatst een gesprek met één van onze klanten: die zet momenteel een fonds op om mkb’ers daarin te ondersteunen. Maar om dat fonds te realiseren, is financiële ondersteuning vanuit de overheid nodig. Dat zijn bij uitstek projecten waar de overheid in moet springen. Want als de overheid het een financiële impuls geeft, springen andere investeerders ook sneller in. Zo versnel je transities.”

4. Herstel van de economie gaat niet alleen over economische groei, maar vooral over welzijn van de Nederlandse bevolking.

Zuidhoek: “Een hele belangrijke vraag over de route uit deze economische crisis: hoe houden we iedereen aan boord? En als mensen toch langs de kant komen te staan, hoe betrekken we die dan zo snel mogelijk weer? Om daar invulling aan te geven, is het belangrijk om écht anders (lees: socialer en inclusiever) naar economisch herstel te leren kijken, voorbij economische groei. Het gaat niet alleen om Bruto Nationaal Product, maar ook om Bruto Nationaal Geluk.”

Stegeman: “Economische groei biedt ook geen garantie dat iedereen daar iets aan heeft. Als je niet uitkijkt, plukken alleen grote bedrijven er de vruchten van. Als de focus teveel op economische groei ligt, kan dat zelfs ten koste gaan van welzijn en tot meer ongelijkheid leiden. We moeten daarom op zoek naar een goede balans met welzijn; dan red je nog steeds de economie, maar wordt iederéén er beter van.”