Een gedachte-experiment: stel je even een kudde zebra’s op de savanne voor. Een paar van hen zouden wellicht wel iets anders willen: een andere kant oplopen bijvoorbeeld, kijken of er daar iets te eten of te beleven valt. Maar zolang de groep een bepaalde richting oploopt, blijft dat ook zo. Want de zebra’s blijven het liefste dicht bij elkaar. De groep bepaalt.

Zo werkt het volgens klimaatfilosoof en -activist Chris Julien ook bij mensen en verandering. “We leven nog steeds in de veronderstelling dat het goed gaat: er is vooruitgang, de levensverwachting gaat omhoog. Klimaatverandering gooit dat allemaal fundamenteel overhoop, maar psychologisch houden we nog steeds vast aan het beeld dat alles oké is. Niemand wil de eerste stap richting verandering zetten en alleen komen te staan.”

Iedereen voert anders actie

Toch is dat nodig, merkte hij op. Zijn ‘zebra moment’ kwam in 2018, toen hij een foto zag van een spandoek in Londen. ‘CLIMATE CHANGE, WE’RE FUCKED’, stond er met koeienletters op. “Ik wist al heel lang dat er een probleem was en probeerde daar een passend antwoord op te vinden.” Toegegeven: het was best even eenzaam toen Julien het activisme omarmde en ‘uit de groep stapte’. “Mensen zien je als een verstoring. Maar inmiddels geeft het me ook veel vrijheid, ik sta immers al buiten de groep. De eerste die zich uitspreekt, krijgt het het zwaarst te verduren. Voor iedereen die daarna volgt, is de stap minder spannend.”

Gaandeweg realiseerde hij zich dat niet iedereen op dezelfde manier actievoert. “Je hebt mensen die op de A12 gaan zitten, maar daarnaast is er nog een hele grote groep die misschien liever een brief naar de krant schrijft, op werk in actie komt, of een balletje opgooit binnen de vriendengroep. Om bij de metafoor van de kudde te blijven: elke zebra heeft nét andere strepen.”

Voel de urgentie

Met dat gegeven in zijn achterhoofd schreef Julien ‘Alledaags activisme’. Zijn voornaamste punt: iedereen heeft de superkracht om activistisch te worden. “We zijn allemaal kwetsbare mensen op een kwetsbare aarde, dat is wat ons verbindt. Vanuit die gedachte denk ik dat iedereen kan opstaan om de groep van richting te doen veranderen. Je moet vooral een beetje moedig zijn.”

Maar verwacht geen simpel stappenplan in zijn boek om klimaatbewuster te gaan leven. Dertig pagina’s besteedt Julien vooral aandacht aan de omvang van het probleem. “Je moet doordrongen zijn van de urgentie om überhaupt in actie te kunnen komen. Als je niet écht voelt wat er op het spel staat, is het lastig om anderen in beweging te krijgen.” Toch zijn er een aantal stappen uit het schrijfproces gerold die kunnen helpen om alledaags activisme te bedrijven. Julien deelt er drie.

1. Start dichtbij

Bedenk van welke groepen je onderdeel bent - en waar je je superpower kan inzetten. Je sportclub, je werk, maar ook je vriendengroep of een gebedshuis. Op al die plekken kun je zaadjes planten voor systeemverandering en het onderwerp bespreekbaar maken.

2. Maak je doel concreet

De volgende vraag is wat je bij deze clubs waar je onderdeel van uitmaakt, kan veranderen. “Als onderdeel van een groep kun je dingen in beweging zetten, op basis van gedeelde waarden. Zorg er daarbij voor dat je een duidelijk doel hebt. Dus niet ‘We moeten verduurzamen’, maar ‘elke voetbalclub moet energieneutraal worden en die van ons wordt de eerste’. Op die manier krijgen mensen zin om ermee aan de slag te gaan.”

3. Begin zo snel mogelijk

En met de derde stap kan je morgen al aan de slag. Een vergaderpunt dat je in kan brengen op werk, zelf beginnen om de publieke ruimte waar je woont te vergroenen, betaalbare deelauto’s in de wijk organiseren. Kortom: aan de slag op een manier die bij je past. Op die manier geef je het signaal aan anderen dat er werk aan de winkel is én laat je zien hoe je daar vorm aan kan geven.

Uit de kudde voor systeemverandering

Gemakkelijker gezegd dan gedaan natuurlijk, want: niemand wil anderen tot last zijn, onrust veroorzaken of alleen komen te staan. Maar misschien ben je wel veel minder mensen tot last dan je denkt. En sta je ook veel minder alleen. Mensen maken zich namelijk wel degelijk zorgen over klimaatverandering. Misschien wel meer dan je denkt. In zijn boek beschrijft Julien dat mensen met zo’n 30 procent onderschatten hoeveel andere mensen zich zorgen maken om de klimaatcrisis. Maar liefst 80 procent van de mensen maakt zich zorgen en wil goed beleid. Tegelijkertijd voelen veel mensen zich alleen in hun gevoelens over het klimaat. “Als die individuele zebra’s eenmaal weten dat ze niet de enige zijn die verandering willen, komt de groep vanzelf in beweging.”

Natuurlijk gaat dat niet vanzelf: systeemverandering kost daadkracht en moeite. Die ene zebra die zich buiten de groep plaatst, wordt vaak versleten voor iemand die overdrijft, die je vooral niet te serieus moet nemen. “Uitsluiting houdt de rest van de groep bijeen.” Julien ziet mensen ‘mentale acrobatiek’ uitvoeren. Uit zijn boek: ‘We laten het klimaatnieuws van ons afglijden en gaan door met ons leven, maar ondertussen zwelt de dystopische liftmuziek op de achtergrond aan.’

Wat te doen met weerstand

Je uitspreken tegen iets is hartstikke spannend. Kllimaatverandering is nu eenmaal geen gezellig onderwerp om over te beginnen. En veel mensen zijn niet gewend om zich uit te spreken. “Maar je zult zien dat er meer mensen zijn die zich zorgen maken. Met hen kan je de status quo veranderen.”

Zo simpel als dat klinkt, is het natuurlijk niet, waarschuwt Julien. “De kans is groot dat je op weerstand stuit.” De kunst is om moed te houden en uit te vinden wat wél aanslaat. Het werkt vaak niet om mensen te vertellen wat ze wel of niet moeten doen. “Begin met het uitspreken van je zorgen, leg dat aan mensen voor en ga op die manier het gesprek aan om tot positieve stappen te komen. Op die manier zoek je de gemeenschappelijke deler en staan mensen er echt achter.” Soms is het even zoeken waar mensen op aanslaan. “De een wil een betere wereld voor z’n kind, de ander vindt het belangrijk om goed voor de medemens te zorgen. Een derde maakt zich zorgen om dalende biodiversiteit. Door uit te vinden wat mensen in beweging brengt, heb je meer kans van slagen.”

Je bent niet alleen

Het belangrijkste dat hij zelf heeft bereikt met zijn activisme is mensen het idee geven dat ze er niet alleen voor staan. “Het ene moment sta je met 10.000 mensen op de A12, de volgende dag zie je een handjevol demonstranten voor een stadhuis staan of onderbreekt iemand een vergadering om de klimaatcrisis op de agenda te zetten. Mensen voelen zich gemotiveerd, omdat ze weten dat ze zich uit kunnen spreken.” Dat zorgt niet alleen voor meer slagkracht, maar maakt ook dat Julien zich verbonden voelt met andere klimaatactivisten. “Het is fijn om te weten dat je niet alleen bent, er zijn mensen die er net zo instaan als jij.”