Droogte aan de ene kant van de aarde, terwijl ze in andere landen vechten tegen het water van overstromingen. Klimaattoppen waar weinig hoopvol nieuws uit komt en talloze wetenschappers die de noodklok luiden, in de vorm van onheilspellende onderzoeken en rapportages. Zomaar een greep uit het nieuws van de afgelopen maanden, waar behoorlijk wat mensen van slag van zijn.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek bracht eind vorig jaar naar buiten dat 75 procent van de Nederlanders bezorgd is over het klimaat . Een derde zegt zelfs ‘heel erg bezorgd’ te zijn. 44 procent vindt dat de Nederlandse overheid niet genoeg doet om klimaatverandering tegen te gaan.

Burn-out door klimaatverandering

Een klein deel van de mensen maakt zich zoveel zorgen dat hun dagelijks leven erdoor beinvloed wordt. Sinds een aantal jaar is daar een speciale psycholoog voor: de klimaatpsycholoog. Die kan helpen om zogenoemde ‘eco-emoties’ om te zetten in constructief gedrag, waardoor je in actie kan komen in plaats van verlamd te raken door angst of onzekerheid.

Marieke Siepert is sinds 2021 verbonden aan de Stichting Klimaatpsychologie. In haar praktijk ziet ze verschillende gevoelens langskomen. “Van machteloosheid tot schuldgevoelens: alles komt voorbij. Sommige mensen gaan zo ver in hun bezorgdheid dat ze in een burn-out of een sociaal isolement terechtkomen."

Bij haar cliënten merkt ze soms ook schaamte voor hun gevoelens. “Het is belangrijk om te benadrukken dat het een normale reactie is op een abnormale situatie. Klimaatverandering is een bedreigende situatie  waarbij het kan voelen alsof je er weinig invloed op hebt. Het gaat om reële angsten. Dat gegeven alleen helpt al veel mensen.”

Veel eco-emoties gaan nooit helemaal weg. “Het is belangrijk om ermee te leren omgaan, zodat je ze zelfs kan inzetten om in beweging te komen en actie te ondernemen.” Siepert geeft daarvoor de volgende tips:

1. Erken je eigen emoties

Ondanks dat veel mensen zich zorgen maken over het klimaat, is het bij de één erger dan bij de ander. Maak jij je zorgen over elk plastic bakje in de supermarkt en wil je het vliegtuig niet langer in? Dan kan het lastig zijn dat anderen dit soort keuzes (nog) niet maken. “Vaak hebben mensen die ik zie te maken met een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Dat kan zelfs zo ver gaan dat ze in een sociaal isolement terechtkomen, omdat ze het idee hebben dat anderen hen niet begrijpen.”

Om aan de slag te kunnen met je eco-emoties, is het volgens Siepert van belang dat je deze erkent. “Veel mensen onderdrukken hun eigen gevoelens. Laat je gevoelens toe, zodat je beter kan inschatten waar je iets mee wil te doen. ”

2. Ga op zoek naar verbinding

Om te leren om te gaan met eco-emoties, is het belangrijk om je te realiseren dat je niet alleen bent. “Als jij de enige in je familie of vriendengroep bent die veel met dit onderwerp bezig is, dan kan het voelen alsof je de kar alleen trekt.”

Er zijn verschillende manieren om verbinding te maken met gelijkgestemden. “Sommige mensen voelen zich schuldig omdat ze niet meedoen aan protesten, maar je moet je realiseren dat iedereen op zijn eigen manier in actie komt. Actievoeren is een manier, anderen gaan er juist gezamenlijk op uit voor lange wandelingen in de natuur, om daar te voelen waar je je voor inzet.”

Ook zijn er verschillende bijeenkomsten om gelijkgestemden te ontmoeten en zo de verbinding te voelen. Stichting Klimaatgesprekken biedt bijvoorbeeld handvatten om het gesprek aan te gaan over het klimaat. Ook het Humanistisch Verbond organiseert een praatgroep en er is een workshop op basis van het boek Actieve Hoop van milieuactiviste Joanna Macy. “Als je hoort hoe anderen in dit soort gesprekken woorden geven aan hun gevoelens, kan dat veel steun geven.”

3. Duw ongemak niet direct weg

Tijdens klimaatbijeenkomsten leer je niet alleen gelijkgestemden kennen, maar leer je ook om beter woorden te geven aan je gevoelens. Dat zorgt niet alleen voor meer zelfcompassie, maar is ook handig om het klimaatgesprek aan te gaan met anderen die er wellicht anders over denken.

Dit soort gesprekken kunnen ongemak opleveren: uitleggen waaróm je je zoveel zorgen maakt, tegenover iemand die dat niet voelt. “Vaak ontaarden dit soort gesprekken in discussies, wat heel vervelend kan voelen. Belangrijk hierbij is dat je het ongemak er laat zijn. Als je je onprettig voelt, of onzeker bent, ga dan niet extra hard schreeuwen om iemand anders te overtuigen. Word gemakkelijk met je ongemak. Ook niet-fijne gevoelens mogen er zijn.”

4. Hou je blik gericht op het hier en nu

Het machteloze gevoel dat veel van haar cliënten voelen, is niet alleen van deze tijd. Ook tijdensn de Koude Oorlog zaten mensen in constante spanning over een grotere macht waar zij geen invloed op hadden. “Maar wat voor deze tijd kenmerkend is, is dat er ontzettend veel verandert in een korte tijd. Bovendien komt alles veel intenser binnen: door sociale media is de wereld kleiner geworden, dus je krijgt elke overstroming of bosbrand mee.”

Siepert tipt daarom om te proberen op het hier en nu te focussen. Veel van de angst en onzekerheid die mensen voelen gaat over de toekomst. Wat als de zeespiegel stijgt? Wat ga ik merken van de opwarming van de aarde? Hoe ziet de toekomst van mijn kinderen en/of kleinkinderen er uit? “Je raakt verstrikt in je eigen gedachten. Dat is te vermijden door meer stil te staan bij je gevoel. Door na te gaan hoe je je nu voelt en dat  kort op te schrijven, wordt het een momentopname.”

5. Zet je angst om in beweging

Voor degenen die graag willen weten hoe ze helemaal van hun angst of onzekerheid af kunnen komen, heeft Siepert slecht nieuws: helemaal weg gaat het nooit. “Maar dat is zeker geen slecht inzicht. Je angsten zijn verbonden aan je waarden. Angst over klimaatverandering gaat pas weg als je er niets meer om zou geven. En dat moet je ook niet willen.”

Je staat voor wat je belangrijk vindt in het leven en dat maakt je angstig en soms onzeker. “Als je het zo ziet, worden die gevoelens ineens logisch. En dat zorgt er misschien voor dat ze minder verlammend voelen. Je kan je angst en woede ook gebruiken als energie om in actie te komen. Van het tekenen van een petitie voor een duurzaam initiatief tot het vergroenen van je woning of wijk.”