Wat is er zo vies aan beton?

Ik vind beton een fantastisch materiaal. Als architect ben ik dol op Le Corbusier. Maar we moeten ervoor zorgen dat de aarde er netjes bij blijft staan. En dat gebeurt niet als we met CO2-intensieve materialen blijven bouwen. Het beton van nu valt helaas in die categorie. Het ingrediënt cement wordt onder zeer hoge temperaturen gemaakt; de cementindustrie is goed voor zo’n 8 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot. Je leest veel over duurzamer of gerecycled beton, maar feit blijft dat er uitstoot is. Plus veel massa die je uit de aarde moet halen. Beton groeit niet vanzelf terug.

Hoe hebben jullie de overstap naar hout gemaakt?

We werkten al eerder met hout, maar opschalen was lastig. We konden maximaal vier lagen bouwen. Toen zijn we veel onderzoek gaan doen en hebben allerlei fabrieken en bouwlocaties in Europa bezocht. We zagen onder andere in Londen indrukwekkende gebouwen met Cross Laminated Timber (CLT); verlijmde lagen van massief hout.

We kregen steeds meer kennis, maar merkten ook dat de markt nog niet echt wilde. Toen Tegenlicht in 2019 een aflevering over houtbouw maakte, heeft dat grappig genoeg heel veel impact gehad op onze opdrachtgevers. Ze begonnen erin te geloven, maar ze moesten het wel nog eerst zien. Dus hebben we zelf, zonder opdrachtgever, het initiatief genomen voor twaalf woningen van hout. Om te laten zien dat je er lekker in kunt leven, dat het financieel kan en dat je kunt opschalen. Vanaf dat punt hebben we steeds meer opdrachten, en sinds 1,5 jaar nemen we ook echt geen gebouwen meer aan die volledig van beton zijn. Dat doen we gewoon niet meer.

Wat zijn de voordelen van hout?

Zoveel. Het is minder milieubelastend, je kunt er sneller mee bouwen en er is veel minder geluidsoverlast op de bouwplaats, omdat we alles elektrisch in elkaar schroeven. Gezonder is het ook; het materiaal ademt en reguleert vocht goed. En omdat hout zo’n 65 procent lichter is dan beton, heb je minder fundering nodig. Zo hebben we op een plek waar een gebouw van één laag stond, de fundering kunnen hergebruiken voor een houten gebouw met drie woonlagen – dat scheelt behoorlijk in de kosten en uitstoot.

Alles bij elkaar dénk ik er eigenlijk niet eens meer aan om andere materialen te gebruiken. Wel andere biobased materialen trouwens, zoals vlas. Dat soort ‘jaargewassen’ hebben weer voordelen ten opzichte van hout: ze kunnen hier worden geteeld en groeien constant door. In plaats van dat we twintig jaar moeten wachten voordat het hout eindelijk geoogst wordt en weer opnieuw aangeplant.

Kleven er nog andere nadelen aan hout? Hoe verzeker je je van duurzame kap, en is er niet veel te veel grond nodig als we massaal met hout gaan bouwen?

We werken alleen met gecertificeerd hout en zoeken binnen een straal van maximaal 1000 kilometer. Het hout voor Urban Woods Delft komt nu bijvoorbeeld uit Duitsland en Oostenrijk, maar dat verschilt per pand.

Over grondgebruik maak ik me niet zo druk. Als je kijkt naar de ruimte die houtproductie op dit moment inneemt in Europa, dan zijn de huidige locaties voldoende om nog behoorlijk op te schalen. Veel Europese houtkap gaat naar karton en pallets, producten met een veel kortere levensduur. Ik verwacht daar eerder een krapte dan boven aan de keten, waar wij zitten. In The Urban Woods experimenteren we trouwens met hergebruik van pallethout. Zo kun je ‘afvalhout’ ook nog eens upcyclen. TNO is echt koploper met dit type onderzoek.

Is houtbouw al flink aan het groeien in Nederland?

Wat ik merk, is dat sinds het Parijsakkoord er een stip aan de horizon staat en dat biedt houvast en een gezamenlijke richting. Daardoor zie ik wel een versnelling. We zijn de beginfase voorbij, maar we zitten nog wel in de proefvorming. Met subsidie van het Built By Nature-fonds doen we onderzoek naar alles wat gerealiseerd is en wat dit jaar nog komt. En dat zijn stiekem niet zo veel gebouwen. In mijn eigen bubbel vindt iedereen houtbouw geweldig, maar in realiteit is het nog maar 4 of 5 procent van de nieuwbouw in 2023. Daarbij moet ik wel zeggen dat een ontwikkeling 3-7 jaar duurt, dus wat nu bedacht wordt, zie je pas over een aantal jaar.

Wat moet er veranderen om houtbouw echt een vlucht te laten nemen?

Sowieso zullen alle partijen die op zich interesse hebben, er eerst een keer mee willen bouwen voor de zekerheid. Als dat bevalt, kunnen ze steeds grotere delen van hun bouwproductie omzetten. Als ze dat willen. Of als er regelgeving komt die dat afdwingt. Nederland en de EU zijn bijvoorbeeld druk met de Milieuprestatie Gebouwen, een maatstaf voor de duurzaamheid van een gebouw. Je kunt er als overheid voor kiezen om het zo vorm te geven dat gebouwen die biobased en/of minder CO2-intensief zijn beter uit de bus komen en dus de voorkeursoptie worden. En het houtbouw-convenant van de Metropoolregio Amsterdam vind ik ook mooi, daarin hebben tachtig bedrijven en organisaties afgesproken dat 1 op de 5 nieuwe woningen in die regio van hout is in 2025. Dat is niet superhard, maar je ziet dat het partijen aan het denken zet. En los daarvan zie ik ook wel een besef ontstaan: we moeten het met zijn allen doen, laten we kijken hoe het kan.

En bijvoorbeeld fossiele subsidies afschaffen? Die bemoeilijken de doorbraak van duurzame technieken, omdat ze vervuilend produceren goedkoop houden.

Zeker. Persoonlijk heb ik ook rustig op de A12 gestaan, hoor. Maar kijk ook breder: wat is de maximale snelheid die we samen kunnen behalen, die ook nog effectief is? Dat zit op heel veel vlakjes tegelijkertijd, waarvan de subsidies er één zijn. Als al die vlakjes tegelijkertijd een stukje draaien, dan krijg je een hele grote versnelling. Dus het is niet een kwestie van op één punt heel hard draaien, je wilt het gemiddelde opschuiven.

Je bouwt nu aan een nieuw woonconcept, Urban Woods. Hoe komt jouw visie daar tot uiting?

Ik denk dat wij als ontwerpers veel meer vanuit biobased materialen moeten gaan leren denken, en dat ook combineren met bijvoorbeeld sociale factoren – hoe willen we met elkaar samenleven? Dat is heel erg leuk om te doen.

Met Urban Woods maken we gebouwen van hoge kwaliteit voor middenhuur. Dus goed betaalbaar. De eerste komt in Delft, met een houten casco, binnenwanden van vlas en houtvezel als isolatiemateriaal. We hebben ons afgevraagd: hoe kunnen we huren zien als een abonnement op een bepaalde kwaliteit? Hoe zou het eruit moeten zien als je je woning elke dag een 9 zou geven? Dat zou leuk zijn. Zo kwamen we bijvoorbeeld uit op elke woning een buitenruimte en zicht op een boom. Zodat je vogels hoort fluiten. Maar elkaar ontmoeten zorgt ook voor geluk, dus in het ontwerp zorgen we ervoor dat je elkaar niet alleen tegenkomt in de gang. Er is een lunchhoek en een grote gedeelde keuken. En goede werkplekken, een stilteplekje, een sportruimte.

Overigens hebben we ook nagedacht over duurzaamheid ná de bouw. In The Urban Woods komen de meest energiezuinige wasmachines die je met elkaar deelt, in plaats van dat er honderd goedkope machines in de woningen staan. Met de Woods App zorgen we voor sociale verbinding, maar je kunt er ook een deelauto of fiets mee huren. En je dagelijkse energieverbruik inzien zodat je sneller doorhebt dat je de verwarming aan hebt laten staan. Je krijgt ook een pushbericht op momenten dat we te veel stroom opwekken, zodat je dan kunt (af)wassen. Zo maken we niet alleen een duurzaam gebouw, maar dragen we ook bij aan duurzame bewoners.