Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd op 24 juni 2024, en is bijgewerkt op 16 december 2024.

Na meer dan 22 jaar internationale onderhandelingen over de klimaatcrisis zijn er nog steeds geen bindende afspraken gemaakt over fossiele brandstoffen als olie, kolen en gas. Dit terwijl fossiele brandstoffen, door menselijk handelen, de grootste veroorzaker zijn van klimaatverandering. Ze zijn verantwoordelijk voor maar liefst 86 procent van de CO2-uitstoot in de afgelopen tien jaar. En volgens de meest recente studie van Harvard University wordt 1 op de 5 sterfgevallen wereldwijd zelfs veroorzaakt door luchtvervuiling door fossiele brandstoffen.

Alex Rafalowicz, uitvoerend directeur van de Fossil Fuel Non-Proliferation Treaty, en Jacco Minnaar, Chief Commercial Officer bij Triodos Bank, geven in dit interview hun visie op de huidige fossiele industrie en op hoe een eerlijke energietransitie eruit ziet.

Nog steeds toename fossiele projecten

In 2015 werd door 196 landen het Parijs-akkoord ondertekend. Ieder land beloofde met de ondertekening actie te ondernemen om het klimaatdoel van maximaal 1,5 graden opwarming te halen. Maar concrete handelingen, doelstellingen en regelgeving voor grote vervuilers blijven uit. Jacco ziet wel steeds meer bewustwording bij bedrijven. “Het regent duurzame claims. Maar de échte actie? Die blijft uit.” Sterker nog: de financiering van de fossiele industrie neemt alleen maar toe. Alex licht toe: “De plannen die er wereldwijd liggen voor nieuwe gas- en olieboringen en kolenmijnen, zijn het dubbele dan wat de opwarmingslimiet van 1,5 °C toelaat. En dat terwijl verschillende scenario’s laten zien dat we voor onze wereldwijde energievoorziening helemaal geen nieuwe fossiele projecten nodig hebben.”

Bovendien kan er in elke regio van de wereld voldoende hernieuwbare energie opgewekt worden. Dit heeft als bijkomend voordeel dat iedere regio de eigen energie opwekt, in plaats van afhankelijk te zijn van oliemagnaten en gasbellen. Daarbij scheelt het in transport en de daarmee gepaarde CO2-uitstoot. Investeringen in nieuwe verkenning naar en productie van olie, gas en steenkool remmen de energietransitie. Het stimuleert het fossiele energiegebruik, terwijl het geld ook geïnvesteerd had kunnen worden in schone technologie.

Vast in een fossiel gedreven samenleving

De voornaamste reden dat bedrijven en overheden blijven investeren in fossiel, ligt voor de hand: winst. Jacco ziet dat bedrijven die nog een groot gedeelte van hun inkomsten uit fossiel krijgen, behoorlijk op de rem trappen als het gaat om wet- en regelgeving rondom de winning en het gebruik van fossiel. “Er worden wel beloftes gedaan, maar die liggen heel ver in de toekomst. Er zijn geen tussentijdse doelen opgesteld. Dat is voor bestuurders eigenlijk een vrijbrief. ‘In mijn tijd hoeft het niet te gebeuren’.”

Alex ziet nog een andere belangrijke reden: “De economische en juridische structuren in onze samenleving zijn gemaakt om een fossiele brandstof-economie te ondersteunen. Om een schrijnend voorbeeld te noemen: toen de regering van Colombia besloot om geen nieuwe vergunningen meer af te geven voor de ontwikkeling van nieuwe mijnen, werd er gedreid met een rechtzaak. De minister voldeed zogenaamd niet aan haar constitutionele plichten. We zijn vastgezet: onze machtsstructuren en normen zijn volledig gemaakt om fossiele brandstoffen te ondersteunen.”

Toekomstgericht en probleemoplossend denken

En dat terwijl de gevolgen van de klimaatcrisis iedere dag voelbaar zijn. Recent onderzoek toont aan dat 76% van de Nederlanders onderkent dat er meer moet gebeuren op het gebied van klimaatverandering. Ook de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, riep tijdens zijn recente toespraak op tot de afbouw van fossiel. Jacco: “Stel je toch eens voor: een wereld die op duurzame energie wordt gerund, met betere luchtkwaliteit, amper vervuiling en iedereen de mogelijkheid om zelf energie op te wekken. Minder mensen die ziek worden en een schonere leefomgeving, kortom: iedereen een goede kwaliteit van leven, binnen de grenzen van deze planeet. Wie wil dat nu niet?”

Met die visie in het achterhoofd financieert Triodos Bank dan ook geen productie of distributie van olie, gas en kolen. Triodos Bank staat bovenaan de wereldranglijst van meeste financieringstransacties voor schone energie door een bank, met name kleine en middelgrote projecten. Jacco: “Daarmee willen we ook het goede voorbeeld geven aan andere financiële instellingen. Maar beleid van de overheid zou natuurlijk enorm helpen. Zo zijn er op dit moment veel meer subsidies voor fossiele brandstof dan voor duurzame energie.”

Een veelgehoord argument is het feit dat we fossiele brandstof nu eenmaal nodig hebben, en er niet van de ene op de andere dag mee kunnen stoppen. “Dat is ook niet wat wij vragen. We vragen wél om te onderstrepen dat we hetzelfde doel hebben, en dan afspraken te maken over de te zetten stappen om dat doel te bereiken. Dat is iets anders dan zeggen: ik kan niet over doelen nadenken, want ik kan morgen niet zonder. Dat is eerder gelukt, onder andere met het Montreal Protocol. Dankzij dit internationale verdrag uit 1987 gebruiken we vrijwel geen ozonlaag afbrekende stoffen meer.”

Een internationaal en juridisch bindend verdrag

Het Parijs-akkoord was een fantastische mijlpaal. Waarom zien we nu, bijna tien jaar later, nog zo weinig concrete actie? Jacco: “Er zijn wel afspraken gemaakt over het terugbrengen van CO2-uitstoot en het opschroeven van hernieuwbare energie, maar niets over het afbouwen van fossiele brandstoffen. Ieder land mocht zelf invullen hoe ze het klimaatdoel gaan halen. Maar waarom zou jij jezelf in bochten wringen met regels, als je buurland vrolijk door blijft gaan met uitbreiden van projecten en uitstoten? Tijdens de laatste klimaattop, de COP28 in Dubai, is er voor het eerst een vermelding gemaakt van het uitfaseren van fossiele brandstoffen. Maar er zijn geen harde afspraken gemaakt, over wat dan precies, en per wanneer. Dat moet nu gebeuren.”

Er is dus een verdrag nodig, gericht op het afbouwen van fossiele brandstoffen. Het Fossil Fuel Non-Proliferation Treaty (FFNPT) wordt gesteund vanuit mensen, organisaties, goede doelen en duurzame banken als Triodos Bank, die inzien dat we bindende regels moeten opstellen om om fossiele energie uit te faseren. Alex licht toe: “We voeren niet zelf actie, maar ondersteunen andere organisaties over de hele wereld om campagne te voeren in de context die past bij hun situatie en hun land. Van Kenia tot Zweden. En met succes. Regeringen zijn gevoelig voor publieke campagnes, blijkt uit het aantal landen dat zich inmiddels heeft aangesloten. Op dit moment zijn dat er dertien, en we hopen eind dit jaar op minstens twintig landen te zitten.”

Het voeren van publieke campagnes komt ook aan bod tijdens het evenement ‘Hoe raken we van fossiel af?’, waar Jacco spreker is namens Triodos Bank. Namens de Fossil Fuel Non Proliferation Treaty zal politiek directeur Gillian Cooper spreken via een videoverbinding, en ook Donald Pols, directeur van Milieudefensie, en Kristel Lageweg van FNV sluiten aan in het gesprek.

Iedereen is aan zet

Een belangrijke vraag als het gaat over afbouwen van fossiele energie: waar ligt de verantwoordelijkheid om de transitie in gang te zetten? Alex vindt dat die bij iedereen ligt. “We kunnen allemaal een steentje bijdragen. We hebben nieuwe fossiele energie niet nodig om aan de energievraag te voldoen. Als individu of bedrijf kan je dat in je achterhoofd houden bij het maken van bepaalde keuzes. Maar regeringen hebben de macht om de norm te veranderen. De eerste stap van de transitie begint bij het ophouden met fossiele energie uitbreiden.”

Jacco vult aan: “Landen moeten samen afspraken maken, anders blijven ze naar elkaar wijzen. We zien al dat de landen die het snelst last gaan krijgen van klimaatverandering, denk aan bepaalde eilandengroepen, het initiatief nemen en zich aansluiten bij de treaty. Ook bedrijven spelen hier overigens een grote rol in.”

Verder moeten er ook internationaal dingen veranderen. Alex: “Bijvoorbeeld het feit dat landen gestraft worden voor het afbouwen van fossiele brandstoffen. Er zijn grote bedrijven die landen en andere bedrijven aanklagen die het milieu willen beschermen. In Ecuador bijvoorbeeld vond een succesvol referendum plaats over stoppen met boren naar olie in de Amazone. Vervolgens verlaagden financiële instellingen de kredietwaardigheid van het land. Op dat soort dingen hebben we ook wetgeving nodig.”

Een eerlijke transitie

Dan is er nog de kwestie van ervoor zorgen dat niemand achterblijft in de energietransitie. Want is die transitie eigenlijk wel eerlijk ten opzichte van bijvoorbeeld ontwikkelingslanden? Het is tenslotte zo dat rijke, fossiele brandstof producerende landen verantwoordelijk zijn voor de meeste klimaatvervuiling. “De energiemarkt is nu verre van eerlijk,” zegt Alex. “In Afrika zijn er zo’n 600 miljoen mensen zonder toegang tot elektriciteit. Wereldwijd zijn er zelfs 2 miljard mensen die in energiearmoede leven. Dat is het resultaat van het fossiele systeem. Hoe succesvol is dit systeem dan eigenlijk, als alleen een bepaalde groep profiteert? Het inzetten op innovatieve technologie en hernieuwbare energie, heeft juist als doel dat iedereen ter wereld toegang kan krijgen tot energie.”

En over hoe we dat kunnen bewerkstelligen, heeft Alex ook wel ideeën. “Het is aan overheden om te investeren in drie dingen: in hernieuwbare energie, in het mogelijk maken van gedegen transitieplannen waar met iedereen rekening wordt gehouden, en het toegang geven tot financiële, technische en technologische hulp om in die transitie te ondersteunen. In Europa zijn een aantal mooie voorbeelden, denk aan Spanje, van hoe landen stoppen met kolenproductie. Die kennis kan aan andere landen worden doorgegeven.”

Jacco voegt nog toe: “Klimaatrechtvaardigheid is belangrijk. Ook daar moeten goede afspraken over gemaakt worden. Bijvoorbeeld dat landen met een grote footprint of veel industrie, automatisch een grotere verantwoordelijkheid hebben.” Nederland lijkt klein, maar staat in de top 20 van grootste economieën ter wereld, vierde economie in de Europese Unie, en heeft een relatief hoge uitstoot per hoofd van de bevolking (bijna 140% van het mondiale gemiddelde). Ook wij hebben dus een verantwoordelijkheid. Daar voegt Jacco aan toe: “Als een land als Colombia, dat zowel economisch als qua energiegebruik afhankelijk is van steenkolen, zich toch aansluit bij het treaty. Dan is het ook de hoogste tijd dat westerse landen zich hieraan committeren. Zodat we samen een roadmap kunnen maken voor een fossielvrije wereld.”