Om in de Nederlandse levensstijl te voorzien, hebben we eigenlijk 3,6 aardes nodig, maar we hebben er maar één. Dat deze situatie op de lange termijn niet houdbaar is, is dus duidelijk. We plegen roofbouw op de planeet en als we geen maatregelen nemen, betalen we daar uiteindelijk de prijs voor. Maar er is ook perspectief.

Wat is Overshoot Day?

Het is de dag waarop we door onze voorraden voor het hele jaar heen zijn. Het Global Footprint Network heeft berekend dat we de Nederlandse Earth Overshoot Day -met de juiste maatregelen- kunnen opschuiven naar 30 juni in 2030. Om dit te bereiken moeten de overheid en de industrie wel maatregelen nemen om onze CO2-uitstoot met 44 procent te verminderen. Tegelijkertijd kunnen we onze eigen persoonlijke voetafdruk verkleinen door onze levensstijl aan te passen.

We geven je 5 tips. 

Bereken je ecologische voetafdruk

We wonen allemaal in hetzelfde land en dus is het waarschijnlijk dat we met onze Nederlandse levensstijl allemaal in het rood staan. Toch kunnen er onderling grote verschillen zijn in onze ecologische voetafdruk. Zo heeft onze manier van transport, ons eetpatroon, ons energieverbruik en de hoeveelheid nieuwe spullen en kleding die we kopen allemaal invloed. Om te weten waar je persoonlijk de meeste impact kan maken, is het belangrijk om je af te vragen: wat is mijn ecologische voetafdruk? Om dat te berekenen vind je online allerlei handige tools, die met behulp van een vragenlijst bepalen waar jij de meeste winst kunt halen. We hebben ze op een rij gezet:

• WWF voetafdruktest Met deze vragenlijst van het Wereld Natuur Fonds bereken je hoeveel aardes jij gebruikt. In de uitslag vind je vier thema’s terug: wonen, voeding, lifestyle en vervoer, waardoor je heel makkelijk kan zien waar jij persoonlijk winst kan behalen.
• Milieu Centraal Deze test is een stuk preciezer in de vraagstelling dan die van WWF. Zo moet je hier jouw jaarlijkse gas- en energieverbruik invullen om jouw CO2-afdruk te berekenen. Ook hier is de uitkomst onderverdeeld in thema’s: energie in huis, auto en OV, vliegen, voeding en kleding. Je krijgt aan het einde een mooi taartdiagram te zien waarin jouw verbruik is onderverdeeld in percentages, zodat je makkelijk en snel kan zien waar je de meeste winst kan boeken. Je krijgt hier niet te zien hoeveel aardes je verbruikt.
• Voedingscentrum Met deze tool kan je berekenen hoeveel hectare grond en hoeveel water je verbruikt met jouw levensstijl. De vragen gaan over de hoeveelheid dierlijke producten die je neemt, maar ook over seizoensgebonden en lokaal eten en voedselverspilling.
• Global footprint network Deze tool is van de organisatie die ook berekent wanneer Earth Overshoot Day valt. Omdat het om een internationale tool gaat, zijn de vragen niet in het Nederlands beschikbaar. Ook zijn niet alle vragen even relevant voor de Nederlandse levensstijl. Zo wordt er gevraagd of jouw huis stromend water heeft, terwijl de fiets niet als transportmiddel wordt genoemd. Hier zie je niet alleen hoeveel aardes jij nodig hebt, maar ook wanneer jouw persoonlijke Earth Overshoot Day valt.
• Mijn verborgen impact Deze tool van Babette Porcelijn lijkt qua vraagstelling nog het meest op die van Milieu Centraal, alleen krijg je hier wél te zien hoeveel aardes je nodig hebt voor jouw levensstijl. Hier vind je ook tips over wat je kan doen om jouw impact te verlagen.

Hoewel de uitkomsten behoorlijk van elkaar verschillen (van 1,3 aardes tot 2,2 aardes) geven de tools wel een aardig overeenkomstig beeld over waar je met jouw levensstijl de meeste impact kan maken door te verduurzamen. Als je de vragenlijsten eerlijk invult, zal die uitkomst voor de meesten meer een bevestiging zijn van wat je eigenlijk al weet dan een complete verrassing. Om je voetafdruk te verkleinen zetten we een aantal tips voor je op een rij:

1. Koop minder spullen en kleding

Volgens de berekeningen van CE Delft voor de Verborgen Impact van Babette Porcelijn hebben spullen over het algemeen de grootste impact op het milieu. Dit heeft alles te maken met het feit dat we allemaal spullen hebben, terwijl we bijvoorbeeld niet allemaal vliegen.

De grootste impact van spullen zit in het mijnen van grondstoffen en in de productie. Zo zitten er in mobiele telefoons minstens dertig verschillende grondstoffen, waarvan er zes schaars zijn. Toch bewaren we een groot deel van onze oude telefoons (maar ook laptops en tablets) nog ergens onderin een kast, terwijl we de waardevolle grondstoffen zouden kunnen recyclen.

De ultieme manier om de impact van spullen te verkleinen, is het omarmen van minimalisme, want hoeveel van die spullen hebben we daadwerkelijk nodig en hoeveel van die spullen maken ons daadwerkelijk langdurig gelukkig? In Japan zit minimalisme zo verweven in de cultuur dat ze het tot kunst hebben verheven, net als het repareren van spullen die kapot zijn trouwens. Ook in Nederland zien we een groeiende groep die tijd in plaats van spullen en geld als nieuwe rijkdom zien.

Hoe kan jij de impact van je spullen te verminderen?

• Koop alleen de spullen en kleding die je echt nodig hebt.
• Kies bij het kopen van ‘nieuwe’ spullen voor tweedehands, refurbished of duurzaam.
• Denk ook aan de optie van lenen, delen, huren of leasen om je voetafdruk te verkleinen.
• Als iets stuk is, kijk dan of je het kan laten repareren.
• Als dat niet kan, lever je oude spullen dan in voor recyling.  
• Zijn je oude spullen niet stuk, maar heb jij ze niet meer nodig? Geef ze dan weg, verkoop ze of lever ze in bij een Kringloopwinkel.

2. Ga lopen, fietsen of neem de trein

Als we de CO2-uitstoot in Nederland met 55 procent kunnen verminderen in 2030, schuift de Nederlandse Overshoot Day met 32 dagen naar achteren. Het grootste deel van die CO2-uitstoot wordt veroorzaakt door de industrie, maar er is ook een groot deel (18 procent) dat voor de rekening komt van de sector mobiliteit, oftewel binnenlands verkeer en vervoer. Dat is natuurlijk gedeeltelijk transport van goederen (zie tip 1), maar ook van mensen. Als we onszelf op een andere manier vervoeren, kunnen we onze CO2-uitstoot dus verlagen.

Het zal je niet verbazen dat lopen en fietsen nog altijd de meest duurzame manieren van transport zijn. Daarna komt de trein, gevolgd door de elektrische fiets, de elektrische scooter en de elektrische auto, die over de hele levensduur gemiddeld 60 procent minder CO2 uitstoot dan een benzineauto. Autofabrikanten mogen vanaf 1 januari 2035 dan ook geen nieuwe benzine- en dieselauto’s meer verkopen. Vanaf dat moment zijn alle nieuwe auto’s elektrisch, al zijn ook die niet helemaal zonder CO2-uitstoot. Autodelen is daarom een duurzame optie, omdat je de klimaatkosten daarmee over meerdere gebruikers verdeelt. Ook het delen van elektrische scooters is in opkomst.

3. Verlaag je energieverbruik

Na spullen en vervoer komt wonen op de derde plek in de Verborgen Impact top-10 van Babette Porcelijn. Verwarming en stroom maken daarbij de meeste impact. Het afgelopen jaar hebben we daarin noodgedwongen al heel wat stappen gezet door de verwarming lager te zetten, maar ook door het huis beter te isoleren en zonnepanelen te plaatsen.

Veel mensen kozen er ook voor om de open haard weer vaker aan te steken en het huis zo op te warmen. Supergezellig natuurlijk, maar ook heel vervuilend. Zo zijn pelletkachels en biomassaketels in deze categorie het meest duurzaam, maar stoten ze nog steeds meer fijnstof uit dan een verwarming op gas en stroom. Ook voor onze gezondheid is houtrook niet goed. Sterker nog, het is twaalf keer schadelijker dan sigarettenrook. Een verhoogde concentratie fijnstof in de lucht door houtvuur kan, samen met andere luchtverontreiniging, leiden tot verminderde longfunctie of het verergeren van astma.

4. Eet minder dierlijke producten en verspil minder voedsel

Volgens de berekeningen van het Global Footprint Network is voedsel goed voor een kwart van de totale ecologische voetafdruk. De vlees- en zuivelindustrie neemt hierin meer dan 40 procent voor haar rekening. Als we in 2030 de helft minder dierlijke eiwitten zouden eten dan we nu doen, schuift de Nederlandse Overshoot Day met bijna twee weken op.

De Britse onderzoeksjournalist en zoöloog George Monbiot gaat zelfs nog een stapje verder. Hij stelt dat als we allemaal volledig plantaardig zouden eten, we wereldwijd 75 procent minder landbouwgrond nodig zouden hebben. Nu wordt namelijk twee derde van die grond gebruikt als weidegrond voor vee, terwijl een derde van de graanoogst bestemd is voor het voeden van dat vee. Voor een kilo vlees is gemiddeld 5 kilo plantaardig veevoer nodig, stelt ook Milieu Centraal. De grond die we in dat geval overhouden, zouden we terug kunnen geven aan de natuur, die daarmee weer CO2 kan opslaan. Lees hier onze tips om met gemak vaker plantaardig te eten.

Als we ook nog eens 50 procent minder voedsel verspillen, schuift de Nederlandse Overshoot Day nog eens 7 dagen op. We verspillen in Nederland nog steeds 34 kilo voedsel per persoon per jaar. In totaal zijn dat duizenden vrachtwagens vol eten. Ook seizoensgebonden, lokaal en biologisch eten, verkleint je voetafdruk.

5. Minder vliegen

De impact van vliegen zit vooral in het gebruik van kerosine en in het vliegen op 10 kilometer hoogte, want daar is de impact voor het klimaat drie keer zo schadelijk als de uitstoot op de grond. Natuurlijk zijn sommige plekken op aarde alleen met het vliegtuig te bereiken, maar een heleboel plekken ook niet. Een vliegreis belast het milieu maar liefst 7 tot 11 keer zoveel als dezelfde reis per trein. Dat verschil is het grootst op reisafstanden onder de 700 kilometer, denk aan bestemmingen als Berlijn, Kopenhagen, Parijs, Londen of Zurich.

Overigens vliegt lang niet iedereen. Uit cijfers van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) blijkt dat 60 procent wel eens vliegt en 40 procent niet (2018). Toch gingen we in 2019 (voor corona) voor het eerst vaker met het vliegtuig op vakantie dan met de trein en ook vorig jaar trotseerden reizigers de chaos en drukte op Schiphol massaal.

Maar de trein is tijdens de pandemie aan een stevige opmars begonnen. Reizen met de trein heeft de minste milieu-impact volgens Milieu Centraal. Daarna komt de auto met twee of meer personen, al is het wel zo dat de impact per auto nogal kan verschillen (zie tip 2). Een cruiseschip is trouwens de meest vervuilende vorm van vakantievieren: een zo’n schip stoot dezelfde hoeveelheid CO2 uit als 84.000 auto’s volgens de Britse krant The Guardian.