Het lijkt logisch. Binnen Triodos Bank strijden we voor zowel voor het klimaat als sociale rechtvaardigheid. Je geld werkt aan zowel aan positieve verandering op het gebied van sociale kwesties als het milieu. Maar veel veranderingen vragen om een verandering van een systeem, iets waar we niet alleen voor kunnen strijden. Vragen als: hoe kan er meer geld gaan naar mensen die hard geraakt worden door klimaatverandering? Hoe kan de natuur een grotere rol spelen en hoe kan geld daaraan bijdragen? Of: hoe investeren we in sterke Inheemse gemeenschappen?

In onze biodiversiteitspaper staat beschreven dat de snelheid van het biodiversiteitsverlies een grote bedreiging is en dat we ons economisch systeem moeten veranderen om dit tegen te gaan. Triodos Bank ziet de mens als onderdeel van een groter systeem en als één met de natuur. Meer met de natuur leven is noodzakelijk om welzijn voor iedereen te bereiken. Het omarmen van diversiteit, versterkt gemeenschappen, niet alleen in ecosystemen, maar ook bij mensen.

Laat je inspireren door drie mensen die hier in hun werk mee bezig zijn. Drie mensen die ervaring hebben met door een queerbril kijken en zo een vernieuwend perspectief geven op de veranderingen die nodig zijn om de wereld rechtvaardiger te maken.

Noah Baars: “Queerdierenverhalen helpen met (zelf)acceptatie”

Noah Baars deed twee duurzaamheidsmasters omdat hij met biodiversiteitsherstel en natuurbehoud aan de slag wilde gaan. Hij werkte eerder als innovatiestrateeg en is nu programmamanager Schoon en Emissieloos Bouwen voor de overheid. Begin dit jaar richtte hij de Narwhal Rainbow Alliance op, een stichting die zich niet alleen hard maakt voor biodiversiteitsbescherming, maar ook de kracht en het belang van diversiteit onder de aandacht wil brengen. Het motto van de stichting is dan ook: Rainbow allies united for (bio)diversity.

Van aseksuele mieren tot gendertransformerende vissen

“Ik groeide op in Rotterdam in een omgeving waar andere vormen van seksualiteit al snel als onnatuurlijk en vies werden gezien. Ik miste queer rolmodellen. In de aanloop naar de oprichting van de Narwhal Rainbow Alliance kwam ik erachter dat de natuur en het dierenrijk vol zitten met voorbeelden van ‘queer’ gedrag: van homoseksueel neigende dolfijnen, lesbische vossen en genderveranderende vissen tot aseksuele mieren. Ik ontdek steeds nieuwe verhalen die bij een groter publiek waarschijnlijk nog niet bekend zijn. Zo las ik deze week over de witstaarthert waarvan sommige mannetjes niet geslachtsrijp worden. Hun lichaam lijkt dan meer op dat van een vrouwtjeshert. Of je bepaalde diersoorten ook als trans kan bestempelen is lastig. We kunnen dieren namelijk niet om hun genderidentiteit vragen. Toch kunnen verhalen over witstaartherten en gendertransformerende vissen wel ons perspectief veranderen. Ik kan in elk geval zeggen dat het mij heeft geholpen met het vinden van meer zelfacceptatie.

Op basis van verschillende queer dier- en natuurverhalen ontwikkelden we met de stichting educatiemateriaal voor scholen dat een basis biedt voor een gesprek over gender, seksualiteit en inclusie. Hiermee hopen we bij te dragen aan de (zelf)acceptatie onder jongeren door een completer beeld van de biologie te geven. Misschien levert een grotere bekendheid van deze verhalen uiteindelijk ook een bijdrage in landen waar homoseksualiteit bijvoorbeeld nog verboden is.

Unicorn van de zee

Helaas is de maatschappij nog steeds zo ingericht dat bepaalde LGBTIQ+ gedragsvormen als onnatuurlijk worden bestempeld. De eerste wetenschappelijke queer dierenobservatie werd gerapporteerd in Duitsland en ging om een insectensoort: de meikever. Dat was misschien niet voor niets. Onderzoek naar deze ogenschijnlijk saaie dieren was een veilige manier om queerness in het dierenrijk aan te kaarten. Zo zouden wetenschappers destijds minder risico lopen om door de kerk beschuldigd te worden van onzedelijke gedachtes en gedragingen.

Wij deinzen hier niet voor terug. Daarom kozen we de Narwhal – met een hoorn op het voorhoofd en daarom ook wel de unicorn van de zee genoemd – als symbool van onze stichting. Een beetje plagend heb ik gezegd dat we het ‘queer neefje’ van het Wereld Natuur Fonds zijn. Wij willen meer oog voor de Inheemse bevolkingen en hun rechten hebben. En zo een nieuwe en bredere beweging gaan creëren. Dat proberen we door de queer community en haar bondgenoten – die van oudsher weten wat het is om bedreigd te worden in hun bestaan en daardoor weten wat strijden is – te verenigen om bij te dragen aan het herstel en de bescherming van (bio)diversiteit.

Het is belangrijk om te erkennen dat ons streven naar duurzaamheid zich niet alleen moet richten op het verminderen van CO2 en het aanpakken van klimaatverandering, maar ook op het ontwikkelen van een holistisch systeem dat alle aspecten van duurzaamheid omvat. Hierbij moeten we belangrijke verbindingen leggen tussen verschillende sociale- en milieuonderwerpen. De Engelse filosofe Kate Raworth beschrijft dit treffend in haar 'Donut Economie': ‘’we moeten binnen de planetaire grenzen van onze planeet blijven, terwijl we tegelijkertijd zorgen voor een sociale basis en welvaart voor de mensheid’’.

De Narwhal Rainbow Alliance neemt deze gedachtegang ter harte door het vergroten van het bewustzijn over queer natuur, het inzetten van een educatieprogramma en het ondersteunen van biodiversiteitsbeschermingsprojecten die worden geleid door Inheemse gemeenschappen. Door de natuur beter te begrijpen, leer je jezelf en anderen beter te begrijpen. En kunnen we dus onze eigen inner unicorn(s) vinden.”

Diederick van den Ende over inclusiever denken binnen de klimaatstrijd

Diederick van den Ende werkt als strateeg bij Greenpeace en is mede-oprichter van Queers4Climate. Deze beweging keert zich tegen de klimaatcrisis en organiseert acties voor de planeet en onze gemeenschappen en soorten die de planeet rijk is.

"In 2019 bezocht ik de jaarlijkse Canal Parade in Amsterdam. Ik stuitte op een groepje mensen die met een spandoek op de kade stonden met de tekst ‘No pride on a dead planet’. Ik voelde me meteen aangesproken. Er was al langer discussie over het commerciële karakter van de Canal Parade. Tijdens dit evenement in Amsterdam doen er bedrijven mee die mensenrechten schenden. Financiële instellingen die laten zien dat ze inclusief zijn, maar tegelijkertijd medeverantwoordelijk zijn voor klimaatverandering. Dat vind ik niet meer kunnen, het is een vorm van ‘pinkwashing’. Neem bijvoorbeeld een bedrijf als Shell dat in 2018 regenboogtankstations opende. Als je dan bedenkt dat het marketingbudget van Shell groter is dan hun budget om hernieuwbare energie op te wekken, dan klopt er toch iets niet? Ik sloot me aan bij de kritische mensen op de kade en niet veel later werd de Queers4Climate in het leven geroepen.

Queers4Climate

Vanuit de banner op de kade ontstond het idee voor een beweging; Queers4Climate. De relatie tussen queer en klimaat is heel gelaagd. In de eerste plaats worden er veel mensenrechten geschonden door bedrijven die ook het klimaat vervuilen. En als je dan naar LHBTIQ+’ers kijkt worden die vaak ook harder geraakt. Zij worden al niet eerlijk behandeld, als ze dan ook nog te maken hebben met de gevolgen van klimaatverandering zijn ze extra kwetsbaar.

Maar er is nog meer reden om één beweging voor queer en klimaat op te richten. De klimaatbeweging kan veel leren van queer gemeenschappen. Doordat wij veel sociale crises hebben doorstaan en continu met machtsstructuren geconfronteerd worden hebben we ook ervaring met hoe ermee om te gaan.

Ik had zelf de behoefte aan meer radicaal activisme en vooral op een andere manier over de klimaatcrisis nadenken. Veel activisme focuste zich op technische zaken als CO2-reductie terwijl we eigenlijk de macht opnieuw moeten inrichten. Grenzen moeten doorbroken worden: van letterlijk de landgrenzen tot identiteiten. Als je over die grenzen heen stapt zie je een groter plaatje. Klimaatrecht moet samengaan met sociale rechtvaardigheid. Over het algemeen proberen we nu klimaatproblemen op een te technische manier op te lossen. Veel mensen proberen op eenzelfde manier door te leven, maar dan groener. De vraag is alleen of die manier wel de manier is of dat we een fundamentelere vraag moeten stellen.

Oxfam laat ieder jaar duidelijk zien dat de rijksten verantwoordelijk zijn voor bijna alle uitstoot. Dan ga je dus minder focussen op de spaarlamp, de elektrische auto en een vegan diner. Dan ga je focussen op bruggen bouwen tussen gemeenschappen en bewegingen zodat we die allergrootste vervuilers gaan aanpakken en een eerlijkere wereld als alternatief voor kunnen stellen.

Solidair met iedereen

In de begintijden van de klimaatprotesten van Extinction Rebellion hoorde je vaak de tekst ‘Police we love you, we do this for your children’. Ook al heeft de maker hier mooie bedoelingen mee, het is goed om je ervan bewust te zijn dat je hiermee mensen buitensluit. Mensen van kleur en mensen uit de LHBTIQ+-gemeenschap kunnen te maken hebben gehad met een ongelijkwaardige behandeling door de politie. Daarnaast doen we het niet alleen maar voor je kinderen. Nu al heeft de klimaatcrisis grote gevolgen. Het idee dat een crisis extra relevant is omdat het je familie raakt sluit veel mensen uit, we mogen daar best een beetje scherper op zijn.

Wat kunnen we doen om in actie te komen voor solidariteit en oplossingen? Het was onlangs in het nieuws dat Nederland een slechtere score heeft gehaald op de Europese Rainbow Index die meet hoe solidair een land is voor LHBTIQ+’ers. Deze index kijkt naar rechten op papier. Erg belangrijk maar het probleem ligt nu veel dieper. Er is niet alleen minder rechtvaardigheid vanwege de rechten op papier. Ons economische systeem is steeds oneerlijker geworden. In een systeem waar steeds meer winst naar de happy few gaat, worden gemarginaliseerde groepen steeds harder geraakt. De samenleving wordt harder en minder solidair, daar moeten we werk van maken.”

Chihiro Geuzebroek over klimaatrechtvaardigheid en inspiratie van IndiQueers

Chihiro Geuzebroek is klimaatrechtvaardigheidsactivist. Ze combineert actievoeren met schrijven van protestliederen, maken van video’s, poëzie en exposities. Chihiro is mede-oprichter van Stichting Aralez, een organisatie die begrip verdiept en coalitiebouw versterkt voor dekolonisatie. Het maken van haar klimaatrechtvaardigheidsdocumentaire in Bolivia in 2010 bracht haar op het pad om solidariteit te combineren met de overlevingsstrijd van Inheemse volken en creatief campagne voeren.

“Ik struikel over veel begrippen in de groene bubbel waar je als snel in zit als klimaatrechtvaardigheidsactivist. Dat begint al met het woord ‘natuur’. Eigenlijk is dat een product van Westers verlicht denken. Een denktraditie die onze biologie vervreemdt van de biologie ‘buiten’ ons lichaam. Het is een soort apartheidssysteem. In veel Inheemse talen bestaat er geen woord voor natuur als een plek die je bezoekt. Inheemse talen hebben ontzag voor de aarde als bron, onze moeder. Je moeder is geen bezit en verdedig je als bedrijven haar verkrachten.

Queer web van leven

In de term queer ecology zie ik ook een spanning. Queer helpt ons loskomen van beperkende hokjes terwijl ecologie als term werd bedacht door een racistische filosoof die eugenetica aanhing. Hij wilde voortplanten op basis van witte suprematie en vermeende ‘lagere rassen’ laten uitsterven. De man in kwestie Ernst Haeckel was expliciet antisemiet en antizwart. Een hokjesdenker pur sang. In plaats van queer ecology stel ik voor te praten over queer web van leven. Dan heb je het over verwantschap en aardse verstrengeling in plaats van vervreemde hokjes.

Met queer ecology ligt vaak de nadruk hoe queer het dierenrijk is. Zo van ‘hé kijk, er zijn queer pinguïns’ of ‘deze boom plant zich niet voort op de ‘normale’ manier’. Dat zijn leuke weetjes en ze lenen zich goed voor lesgeven over hoe queer het web van leven is. Dat we omringd zijn met andere seksualiteiten en samenlevingsvormen. Zelf ben ik vooral bezig met emanciperend verwantschap.

Ik denk dat we in een maatschappij leven die een idee van normaal heeft en dit normaal aan ons opdringt. Ben je niet ‘normaal’, dan word je opgemerkt als een verdacht persoon. Of dit nu komt doordat je niet in een man/vrouwhokje past, in een land buiten Europa opereert, uit een Islamitisch gebied komt of op straat leeft: je wordt bij voorbaat gecriminaliseerd. Kijk maar naar mensen die bestraft worden omdat ze vluchtelingen helpen. Terwijl er daar helend verwantschap gecreëerd wordt. Ook zie ik dat internationale solidariteit en financiële hulp aan de queer community wordt beperkt door regelgeving. Het is cruciaal elkaar te helpen en zo te overleven. Als activisten moeten we vaker kiezen tussen regels respecteren of onze broeders en zusters dood zien gaan. Inheemse gemeenschappen, queer gemeenschappen en anderen die door de normaal worden verdrukt hebben al geleerd een collectief vangnet te creëren voor elkaar. Daar kunnen anderen veel van leren.

Het hele idee van ‘survival of the fittest’, de sterkste die overwint, wordt tegengesproken in het web van leven. Als je samenwerkt, heb je juist meer weerstand om met uitdagingen om te gaan. Denk aan een myceliumweb van schimmels onder de grond die met bomen informatie uitwisselen. En in Inheemse culturen heb je veel voorbeelden van samenwerkingen tussen verschillende soorten. Dus ook mens en dier. Ik zie queer klimaatactivisme ook meer als een cultuur van wederzijdse zorg als er (dreiging van) politiegeweld plaatsvindt.

Zelf leer ik van de Indigi-queer schrijvers en waterbeschermers. Soms vind ik er de juiste woorden om een probleem, een geschiedenis of een behoefte te duiden. Dan kan ik die inzichten ook weer socialiseren en politiek vertalen. Bij stichting Aralez bepleiten we beleid dat 80% van klimaatfinanciering naar Inheemse milieubeschermende organisaties gaat. Dit percentage komt overeen met het percentage resterende biodiversiteit dat beschermd wordt door Inheemsen. Tot op heden gaat minder dan 1% van klimaatfondsen naar Inheems geleide milieubescherming.”