Maar in hoeverre bevredigen we op korte termijn die honger naar economische groei? In Europa zal het in 2024 waarschijnlijk op dezelfde manier voortkabbelen. Kijkend naar economische klimaat, legt Stegeman uit dat hoewel de inflatie afneemt, de rentetarieven op een hoog niveau blijven, wat steeds meer druk zal leggen op overheidsschulden. "In feite bevindt Europa zich in een recessie en hebben overheden minder financiële ruimte om de groei weer aan te zwengelen."

Ook de VS zal naar verwachting in de tweede helft van volgend jaar in recessie verkeren, vervolgt Stegeman in zijn prognose voor 2024. "Opkomende markten doen het gemiddeld iets beter, maar de wereldwijde groei zal gemiddeld dalen naar 3%."

Binnen het huidige economische model zal een magere groei van 3% niet voldoen aan de honger naar groei, stelt Stegeman. "Maar vergis je niet, met 3% economische groei praten we nog steeds over de omvang van de wereldeconomie in 1970. Dus onze planeet zal volgend jaar plotselinge worden geconfronteerd met die hoeveelheid extra economische activiteit."

We zitten in een groei-keurslijf

De economie heeft groei nodig, maar die groei duwt ook ons klimaat richting enorme catastrofes, met verstrekkende gevolgen voor mens en dier. "We naderen de grenzen van wat deze aarde aankan. En op het gebied van biodiversiteit en klimaat hebben we die grenzen al overschreden," zegt Stegeman.

Als gevolg daarvan kan de economie niet langer welvaart en welzijn bieden voor iedereen. Toch houden we vast aan de mantra van groei. "We zitten in een groei-keurslijf omdat we onze economie volledig hebben afgestemd op groei. Zonder winstgroei met dubbele cijfers beginnen aandeelhouders te mopperen, schieten belastinginkomsten tekort om escalerende begrotingen en schuldenlasten te financieren, wordt er minder geïnvesteerd in innovatie en ontstaan er spanningen tussen werknemers en werkgevers om de magere groei te delen."

Als er geen of te weinig groei is, zal het systeem barsten. Dat voelen we nu en dat zal in de komende magere jaren alleen maar toenemen, stelt Stegeman. Een vergrijzende bevolking en een arbeidsproductiviteit die niet of nauwelijks groeit, zetten een rem op de groei in Europa. Normaal gesproken zouden regeringen de schulden laten oplopen om geld in de economie te pompen. Maar de schulden zijn al sterk gestegen in reactie op Covid, en is weinig ruimte voor dit scenario. "We moeten onze economie loskoppelen van groei. Dat maakt het economische systeem stabieler en opent de weg naar een wereld waarin mensen zelfs over 50 jaar nog een toekomst hebben."

Naar een post-groeimodel

Stegeman pleit daarom voor een post-groei-economie. "Een economie met minder groeiprikkels, minder materiële groei, meer tijd voor elkaar en minder ecologische schade. Dit is geen politiek programma, maar een pragmatisch economisch beleid in tijden van toenemende schaarste."

Triodos Bank en vermogensbeheerder Triodos Investment Management spelen een actieve rol in deze transformatie. Stegeman: "Wij laten zien dat een economie zonder perverse groeiprikkels mogelijk is. Je kunt dit bereiken door de institutionele structuur te veranderen, overconsumptie te verminderen, winstprikkels voor bedrijven te veranderen, de veiligheid van werknemers te vergroten en de druk van het financiële systeem om te groeien te verminderen."

Stegeman geeft het eenvoudige voorbeeld van een koelkast die twee keer zo lang meegaat, maar evenveel kost. "Dit zou enorme maatschappelijke voordelen opleveren. De meeste bedrijven geven echter de voorkeur aan apparaten met een korte levensduur. Het wordt ook steeds moeilijker en duurder om apparaten te repareren. Hoe langer de levensduur van een koelkast, hoe lager de winst en omzet van de koelkastfabrikant. Dit moet - en kan - veranderen."

Bewegen naar een andere vorm van belastingheffing, eigendom en financiering

Eén concrete stap is het aanpassen van de belastingen. Op dit moment profiteren overheden van economische groei omdat ze vooral belasting heffen op inkomen uit arbeid en winst. Beide zijn afhankelijk van groei. Stegeman: "Meer belasting heffen op basis van vermogen, vervuiling door bedrijven en CO₂-uitstoot zal de groeiverslaving van overheden verminderen en tegelijkertijd bijdragen aan duurzaamheid."

Stegeman: "We moeten ook kijken naar eigendomsrechten. Op dit moment zijn die vaak in handen van kapitaalverstrekkers die zich alleen richten op rendement, waardoor bedrijven vooral kortetermijnwinsten nastreven. Bij coöperaties worden bijvoorbeeld ook andere belangen en belanghebbers in overweging genomen."

De financiële sector moet bij het financieren van activiteiten ook afstappen van groei en meer kijken naar positieve effecten en duurzaamheid in de reële economie, stelt Stegeman. "Dit is moeilijk omdat veel bedrijven met verouderde bedrijfsmodellen nog steeds op de balansen van banken staan of in beleggingsportefeuilles zitten. Proberen deze bedrijven duurzamer te maken door dialoog of engagement is simpelweg het probleem vooruit schuiven. Je kunt de pijn van afschrijvingen uitstellen, maar we zitten nu op een dood spoor en de muur waar we tegenaan lopen is keihard."

Post-groei economie biedt kansen

Wat betekent een post-groeiwereld voor werknemers en kredietverstrekkers? in een post-groeimodel zullen fossiele brandstoffen een steeds mindere rol spelen, net als andere vervuilende sectoren. Stegeman: "De overgang zal zeker leiden tot banenverlies. Je zult werknemers in die sectoren zekerheid moeten bieden. Maar duurzamere activiteiten zullen ook nieuwe banen creëren die bijdragen aan het geluk en welzijn van mensen."

Het aanbieden van een andere ondersteuning voor werknemers die nu afhankelijk zijn van jaarlijkse inkomensgroei (om stijgende kosten te betalen), zoals een basisloon, is ook noodzakelijk. "We moeten mensen ook een ander perspectief bieden, een leven met meer vrije tijd, meer welzijn en een eerlijkere verdeling van welvaart. Niemand zegt op zijn sterfbed dat hij echt genoten heeft van winkelen in de grote, goedkope warenhuizen."

Voor kredietverstrekkers zijn er nog genoeg mogelijkheden om rendement te maken. Stegeman: "Dat er op macroniveau geen groei is, betekent niet dat er nergens groei is. Die is er wel in bedrijven en sectoren die deel uitmaken van het pad naar een duurzame economie. Die sectoren moeten worden opgeschaald. Die bedrijven zullen nog steeds winst maken, maar zonder perverse prikkels voor kortetermijnwinst. Groei moet niet langer de belangrijkste drijfveer zijn. Stop de verslaving aan groei en laten we ons meer richten op collectieve belangen. Ik hoop dat Triodos Bank laat zien dat dit mogelijk is."