Letterlijk betekent duurzaam dat iets de neiging heeft lang mee te gaan. Duurzaam voedsel zou dan een vreemd begrip zijn. We zouden het dan eigenlijk over een duurzaam voedselsysteem moeten hebben. Sinds het einde van de vorige eeuw wordt het woord meer en meer gebruikt voor een manier van produceren die rekening houdt met het feit dat energiebronnen, voedsel en grondstoffen niet eindig voorradig zijn.
De Verenigde Naties heeft een omschrijving voor wat een duurzaam voedselsysteem is. Eentje die ons voedselzekerheid geeft en voedzaam is voor iedereen. Op zo’n manier dat de economische, ecologische en sociale basis om dit te doen niet in het gedrang komen voor toekomstige generaties.
Misschien is dit te beperkt, maar het mooie is dat eindig het tegenovergestelde van duurzaam is. En het is zeker dat de manier waarop we nu voedsel produceren eindig is. Maar als we over duurzaam blijven praten, lopen we het gevaar dat we niet genoeg doen. Eten moet eerlijk, ecologisch, met zorg en gezond geproduceerd worden. Pas dan kunnen we het systeem duurzaam noemen. Om te toetsen of eten daar aan voldoet heb je bepaalde regels nodig. Bij Triodos spraken we af dat we ons houden aan het biologische of het biologisch-dynamische keurmerk.
Biologische, duurzame, regeneratieve of circulaire landbouw?
Biologische landbouw is gebaseerd op de principes van gezondheid, ecologie, eerlijkheid en zorg. We scharen ons achter deze definitie van IFOAM die stelt dat een biologisch landbouwsysteem ondersteunend is voor een gezonde bodem, het ecosysteem en de mens. In plaats van kunstmatige bestrijdingsmiddelen te gebruiken, vaart de biologische landbouw op ecologische processen en biodiversiteit. Biologische landbouw komt ten goede aan een gezonde leefomgeving, opereert in een eerlijke(re) keten en draagt bij aan levenskwaliteit van de mensen én de dieren in de sector.
Biologische, duurzame, regeneratieve of circulaire landbouw?
Het is een wat abstracte omschrijving, maar hier wordt ook weer duidelijk dat duurzaamheid niet alleen over het milieu gaat. Alles staat met elkaar in verbinding en de biologische landbouw zoekt naar de optimale balans. Dat dit nog niet altijd lukt is evident. Zo beschrijft de IFOAM biologisch ook als eerlijk, maar de regels voor arbeidsomstandigheden zijn nog niet perse opgenomen in de biologische certificering. Dit is een gemiste kans en zal hopelijk nog veranderen. De noodzaak daartoe bleek vorige maand weer toen er opnieuw verhalen naar buiten kwamen over erbarmelijke omstandigheden van Afrikaanse arbeidsmigranten op de Spaanse tomatenplantages in Almeria waar ook biologische tomaten worden verbouwd.
Biologisch soms niet genoeg
Binnen Triodos Bank spreken we regelmatig met onze agrarische klanten en is certificering een belangrijke voorwaarde voor financiering. Soms is er geen keurmerk nodig, dan financieren we een boer die opereert in een korte keten. In zo’n keten heeft de consument direct zicht op het productieproces en kan de boer rechtstreeks aan hen verantwoording afleggen over de keuzes die daarin worden gemaakt. Een andere optie is dat het bedrijf gaat omschakelen en dan gaan we samen de transitieperiode door.
Eindelijk actie! Van een beetje biologisch naar alles biologisch
Eindelijk actie! Van een beetje biologisch naar alles biologisch
Soms is biologische certificering niet genoeg. Zo streven we in de intensieve dierhouderij mede vanwege het dierenwelzijn een hoger ambitieniveau na dan biologisch. Nu vinden we de biologisch dynamische normen eigenlijk de ondergrens van wat wenselijk is als het gaat over een varkens- of kippenhouderij. Dat was wel echt een dilemma voor ons. Want een biologische varkenshouderij is al zoveel diervriendelijker dan een gangbare varkenshouderij. Moeten we dat niet ook stimuleren? Zo leeft een gemiddeld gangbaar vleesvarken op 0,8 m2 en krijgt een biologisch varken al snel 1,3 m2 per dier. Toch kozen we voor de principes gebaseerd op biologisch dynamisch. Zorg voor dieren staat buiten kijf en op weg naar een dierwaardige veehouderij willen we steeds minder concessies doen. Dieren kunnen onderdeel zijn van de kringloop in (cultuurhistorische) landschappen die uitsluitend geschikt zijn voor begrazing of om reststromen om te zetten in hoogwaardige eiwitten. De huidige schaal waarop wij dieren houden ten behoeve van de overmatige consumptie van vlees, melk en eieren vinden we ethisch echter onhoudbaar.
Voedselflats en kassencomplexen
Zelf blijven nadenken over wat bij onze waardes past, geldt voor alle aspecten van duurzaamheid. Kijk naar de gezondheid. Biologisch eten groeit in een bodem met een rijk bodemleven. Dat zorgt ervoor dat er meer voedingsstoffen in een gewas zitten. Bovendien is het vrij van pesticiden. De gezondheidsclaim van biologisch wordt steeds minder omstreden. Maar hoe zit dat dan met grote kassencomplexen of nog beter voedselflats? Ook ik moet hier een antwoord op hebben als ik de vraag krijg of we dit wel of niet willen financieren.
Het lijkt een mooie oplossing om veel eten op weinig ruimte te verbouwen, op lokaal niveau. Zo spelen we ruimte vrij voor biodiverse natuur en kunnen we onze voedselketens korter maken. Bovendien kan het zonder pesticiden. Is dat niet duurzaam?
Vooralsnog zijn kassen en flats echter enorm energie-intensief en worden de gewassen op een nagenoeg klinisch substraat gezet. Je voegt er voedingsstoffen aan toe en er groeit een krop sla uit. In hoeverre wijkt deze krop sla dan nog af van een voedingssupplement uit een potje? En kwalificeert het binnenkrijgen van voldoende voedingsstoffen als gezond? Is onze kennis hierover toereikend?
Een theelepel gezonde grond bevat bijvoorbeeld al snel zo’n 100 miljoen tot 1 miljard bacteriën en enkele tientallen tot honderden meters schimmeldraden en het wordt steeds duidelijker dat onze darmflora een stevige vinger in de pap heeft in onze gemoedstoestand.
Op basis van de beschikbare kennis is een eindoordeel over de krop sla uit de voedselflat waarschijnlijk nog niet te geven, maar persoonlijk denk ik dat we onderdeel zijn van een levende wereld welke over miljoenen jaren is geëvolueerd. Een krop sla reduceren tot een verzameling van water, koolstof en wat voedingsstoffen klinkt te kort door de bocht. Maar laten we vooral blijven filosoferen over ons begrip over wat duurzaam eten betekent.
Daarbij zijn de principes van gezondheid, ecologie, eerlijkheid en zorg niet inwisselbaar om eten duurzaam te maken. Niet eindig bekent immers ook voor de volgende generaties. Helaas betalen zij nu de prijs van onze vervuiling want de markteconomie geeft geen prikkels om die vervuiling tegen te gaan. Zo blijft het prijsverschil tussen duurzaam en niet-duurzaam groot en het aandeel gezond en biologisch eten in het assortiment klein. Misschien is dat voer voor een volgende filosofische vraag: wat is een eerlijke prijs? Want als de ‘eerlijke’ prijs van duurzame voeding te duur is voor velen, verdienen zij dan wel genoeg?
Vidar schreef deze column voor Foodlog, zij publiceren een serie columns waarin experts antwoord geven op de vraag Wat is duurzaam eten?
Verklein je ecologische voetafdruk met deze 5 tips
Fantastisch dat hier zo goed over wordt nagedacht. Graag wil ik toevoegen dat het tot je nemen van bio dynamische voeding ervoor zorgt dat je minder snel ziek wordt en je hebt er minder van nodig vergeleken met andere producten. Je bent eerder verzadigd…….. Dit is nog niet bewezen; misschien ook een onderzoek waard.
uitstekelijk
Prima artikel, alleen de laatste vraag "Verdienen zij dan wel genoeg?" is naar mijn discutabel als we naar de gemiddelde Nederlander kijken. De vraag zou naar mijn mening eerder moeten zijn: maken we financieel wel de juiste keuze's en geven we juist niet te veel geld uit aan andere zogenaamde 'leuke' dingen...
Hoi Marco, daar valt wat voor te zeggen. Het is inderdaad zo dat de gemiddelde Nederlander procentueel weinig uitgeeft aan voeding. Als je dit vergelijkt met andere landen geven we procentueel bovengemiddeld juist veel uit aan wonen. Daaruit zou je kunnen concluderen dat we onze prioriteiten anders kunnen stellen. Toch moeten de groep mensen die het niet kan betalen, niet uit het oog verliezen.
Oeps, ik ben juist zo benieuwd naar het/een anwoord op de vraag of "voedselflats" duurzaam zijn. Zijn ze werkelijk zo energie-intensief of zijn die bepaalde kleuren licht juist energiebeperkend? Meestal wordt het als smoes gebruikt, maar in dit "geval" lijkt me nader onderzoek heel nuttig. Wat zegt Wageningen hierover?
Beste Lies, voor niets gaat de zon op. Daarentegen gingen er sinds de explosieve stijging van de energieprijzen de nodige voedselflats kopje onder. Het hoge energieverbruik is dan ook een belangrijk onderzoeksonderwerp van o.a. de Universiteit Wageningen (https://www.wur.nl/nl/dossiers/dossier/verticale-landbouw.htm). Daarbij heeft Meino Smit ons geleerd dat we goed moeten blijven kijken naar de verhouding tussen de energie die we in onze voedselproductie stoppen versus de energie die we eruit halen. En daarnaast is het hoge energieverbruik niet mijn enige bezwaar. Ik denk namelijk zelf dat het veel beter zou zijn om groente in de gezonde bodem te laten groeien omdat daar schimmels en bacteriën belangrijk werk doen. Ik zou het nog interessanter vinden om hier een onderzoek over te lezen.
Als deze man over voedselflats begint,laat hij zich lijden door de grote tech comanies die de wereld vol willen zetten met deze flats,en zo die voedsel voorraad onder controle hebben,en de mensen nog meer kunnen controleren,o.a De Enge heer Kissinger zei,how controls the food,controls the people.En voedsel wordt niet schaars,voedsel is eindeloos voorradig.En de VN erbij te halen,weet ik al in welk kamp hij oppereerd.
Goed verhaal. Informatief
Laten zoals het nu is!! Klimaat is belangrijk, maar begin dan eens met de fabrieken , van plastic, overal zit papier, folie, karton enz omheen. Iedereen lekker groente en fruit bij de boer halen lijkt mij veel beter. Jullie gaan te ver in deze klimaat crisis?? Wij als Nederland moeten weer voorop in de rij staan. Ik zou zelf eens goed nadenken, en niet alles geloven wat ze bij het kabinet vertellen. Zijn allemaal Pinokkio 's!!!
Goed artikel en fijn dat Triodos zich hierover uitspreekt. Dat geeft vertrouwen. Graag nog een iets explicieter standpunt: betekent dit dat Triodps NIET en NOOIT investeert in voedselflats?
Goed artikel maar er wordt niet vermeldt dat biologisch kweken een lagere opbrengst heeft per m2 grond. Als iedereen biologisch gaat kweken moet misschien wel veel of alle natuur omgezet worden in landbouwgrond en dat is slecht.
Beste Klaas, Dank voor deze opmerking. Zeker als ik naar de Nederlandse situatie kijk zijn veel van onze natuurgebieden in feite cultuurhistorische landschappen die zijn ontstaan door extensieve vormen van landbouw. In dat opzicht sluiten landbouw en natuur elkaar natuurlijk helemaal niet uit. Daarbij is het zo dat het grootste gedeelte van de agrarische grond nu ingezet wordt voor de productie van veevoer en zouden we dus veel grond vrij kunnen spelen voor natuur door ons dieet aan te passen. Verder zou je een biologisch tuinbouwbedrijf behoorlijk (ecologisch) intensief kunnen noemen. Door een divers teeltplan en goed bodembeheer kan een tuinder een zeer hoge productie realiseren zonder alle vervelende bijwerkingen van het overmatige gebruik van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen. Tot slot is de dramatische biodiversiteitsafname in ons land sterk gekoppeld aan onze huidige intensieve landbouw. Wat dat betreft kan de productie per m2 van een gangbaar bedrijf misschien hoger zijn dan de biologische equivalent, maar de invloed op het milieu van beiden voorbij die m2 verschilt aanzienlijk.
Helemaal mee eens! Ik koop mijn groenten, fruit, zuivel en nog andere boodschappen via Rechtstreex, een organisatie die een korte voedselketen voorstaat. Ik probeer anderen hiervoor ook te enthousiasmeren maar dat lukt nog niet zo goed. Men vindt het prijsverschil te groot. Dan zie je ook dat mensen nog niet gewend zijn de "eerlijke" prijs voor voedsel te betalen.
Behandelt een ingewikkelde, complexe materie
Informatief, genuanceerd, duidelijk.
Mooi uitgelegd…. Direct discussie aan tafel met 3 generaties….. niemand heeft gelijk….. maar we hebben het er over💪🏾
Buitengewoon duidelijk en het eerlijke verhaal. Het geeft inzicht in de keuzes die gemaakt worden door Triodos en daar kan ik alleen maar blij mee zijn.
om de strijd tussen het duurdere gezonde voedsel en de goedkope ongezonde artikelen in het reine te krijgen moet de prijs van ongezond omhoog en die van gezonde producten uit de eigen omgeving omlaag. Dat vraagt een omslag in het dagelijks menu met als gunstig gevolg minder obesitas en diabetes of belasting in de gezondheidszorg. Ook het halen van producten uit landen waar de mensen veel te weinig betaald krijgen voor de zware arbeid zou op den duur verboden moeten worden. ook scheelt dat aan uitstoot schadelijke stoffen op de wegen en in de lucht. tevens zou zo'n verbod de toevoer van drugs of ziektes/bacteriën inperken. daar zou de regering toch een plan voor moeten kunnen bedenken.
Hoewel ik vind dat de monocultuur volledig mag verdwijnen vind ik dat we mogen stoppen met dat overdreven duurzame geneuzel. Dat ‘duurame’ blijkt namelijk helemaal niet altijd zo duurzaam te zijn als dat de verkooppraatjes ons willen doen geloven. Laten we dus eens normaal doen, gewoon kleinschaliger, sla uit de volle grond en gewassen door en bij elkaar die elkaar ondersteunen zodat kunstmest en chemische rotzooi niet langer nodig zijn.
Ik vind het nog een vaag artikel. Zou meer de factoren willen zien die de eindigheid bepalen. Zijn zuiver biologisch geteelde meloenen uit Argentinië, als bestaansbron voor keuterboeren wel duurzaam? En hoe staat het met Fair trade koffie uit Guatemala? Moeten we misschien geen koffie meer drinken maar dranken met lokale ingrediënten? Transportkosten worden vooralsnog vaak buiten beschouwing gelaten. Is dat wel correct?
Beste Paul, ja allemaal heel terechte vragen om mee te nemen in een discussie over Wat is duurzame voeding? Ik probeer in deze column ook duidelijk te maken dat dit veelomvattend is, maar omdat het een column is kan ik niet overal op in gaan. Triodos Bank heeft een uitgebreide visie over voeding en landbouw waarin milieu, transport en een eerlijke prijs allemaal beschreven worden. Zie https://www.triodos.nl/binaries/content/assets/tbnl/foundation/rapporten-ed/triodos-bank-fa-vision-paper_final_june-2019.pdf
Stelt een aantal welgeinformeerde belangrijke vragen. Ik denk dat we meer toe moeten naar gemeenschappelijk beheerde voedselbossen.
heel erg goed, want vaak wordt een kort door de bocht eenzijdige argumentatie gegeven. ook de mensenrechten zouden inderdaad meegenmen moeten worden. Er wordt goed gezegd wat duurzaamheid echt betekent.
Interessant en genuanceerd artikel. En interessante reacties roept het op, voor een deel mijns inziens helaas nogal dogmatisch. Ik wil ervoor pleiten om vooral te varen op wetenschappelijke onderzoeken. Dat betekent ook open staan voor nieuwe inzichten en beleidskeuzes zo nodig aanpassen. Voedingswaarden en darmflora meten en op die punten verschillende landbouwmethoden vergelijken lijkt mij bijvoorbeeld praktisch uitvoerbaar en zinvol. Wordt misschien al gedaan. Ben persoonlijk benieuwd naar wat de voedselflats kunnen gaan betekenen in de wereldvoedselproductie.
Ik ben blij met dit artikel. Heb alleen prangende vraag. Waar worden biologisch en/of biologisch dynamisch gehouden varkens geslacht ? Daar zou ik graag iets over vernemen. Bij voorbaat dank.
Beste Wil, vlees met het biologische of bio-dynamisch keurmerk is altijd afkomstig van een Skal-gecertificeerde slachterij. Daarvan zijn er enkele tientallen in Nederland. Voor de slacht zelf bestaan geen aanvullende normen, maar voor bio-dynamiche bedrijven geldt nog wel een maximale vervoersafstand. De certificering van een slachthuis heeft dan ook vooral te maken met de administratie van de dieren. Daarvan moet altijd de biologische/bio-dynamische herkomst te bepalen zijn.
Super artikel. Wel 2 opmerkingen. Biologische gewassen zijn niet vrij van pesticiden, wel van chemische of synthetische middelen. En in een theelepel goede aarde zitten meer organismen dan alleen bacteriën en schimmels.
Hoi Belinda, Dank voor je toevoeging. Met pesticiden bedoelden we in dit geval chemische bestrijdingsmiddelen. In de biologische sector kunnen wel bestrijdingsmiddelen gebruikt worden met een natuurlijke oorsprong.
Goed dat ook arbeidsomstandigheden zijn op genomen. People en Planet. Hoe zit het met de Profit? Hoe kan je dat definiëren? Hoe komen we van die ellendige markteconomie af? En neem je ook de reële vervoerskosten mee?
Hoi Teresa, goede vraag. Op dit moment is het voedselsysteem oneerlijk en is er sprake van veel uitbuiting van mensen en dieren en uitputting en vervuiling van het milieu. Wij geloven dat een eerlijke voedselketen waar iedereen een leefbaar loon verdient kan bestaan. In dat systeem zijn niet de aandeelhouderswinsten en dus de prijs leidend, maar is gezond eten dat niet schadelijk is voor de planeet leidend. Daarvoor moet er wel verandering komen. Grond moet bijvoorbeeld betaalbaarder worden en supermarkten en consumenten moeten een eerlijke prijs gaan betalen.
Informatief en inspirerend. Voor mij een stimulans om bewuste keuzes te (blijven) maken.
Ik vind het leuk bedacht maar het slaat voor mij de plank mis. Alleen op het gevoel spelend van een tot de elementen gereduceerde sla, misschien dan. Maar 1,3 m² per varken mag gevierd worden.
Mooi stuk, dank. Duidelijk en goed om over na te denken.
Ben wel benieuwd naar de verschillen tussen een krop sla uit een voedselflat en een buiten geteelde sla. Het klinkt natuurlijk interessant dat schimmels en bacteriën invloed hebben op je sla, maar wat is die invloed precies? Justin Sonnenburg van Stanford, een expert op het gebied van darmflora, zegt dat je de groente uit je moestuin niet hoeft te wassen omdat je gezonde bacteriën binnenkrijgt. Wat dat betreft zit er dus wel wat in. Aan de andere kant gebruik je natuurlijk een hoop minder water en wordt duurzame energie steeds goedkoper, dus wie weet is het een optie. Bacteriën en schimmels kun je natuurlijk ook gewoon binnen kweken. Heel goed zelfs als je zoveel controle hebt over de omstandigheden.
Prima artikel en standpunten, alleen inderdaad het afkeuren van voedselflats op gronden van onze onvolledige kennis over bacteriën en schimmels vind ik een beetje kort door de bocht. Deze kennis ontbreekt tenslotte ook bij het beoefenen van alle andere soorten landbouw. Er zijn andere criteria zoals de benodigde hoeveelheiden fossiele brandstof, water, grondgebruik en vervuiling waar we aan kunnen werken.
Leuk en informatief om te lezen. Alles is met elkaar verbonden en change is in your hands :) Doen en verder komen vergt wel verbinden en samenwerken. Gelukkig is er al heel veel bekend en zijn er steeds meer samenwerkingen. Twee interessante links over de naar zeggen langstlopende zij-aan-zij vergelijking van biologische en conventionele graanteeltsystemen in Noord-Amerika. https://rodaleinstitute.org/science/farming-systems-trial/ "De wetenschappelijke gegevens die uit dit onderzoek zijn verzameld, hebben aangetoond dat biologisch management de conventionele landbouw evenaart of beter presteert op een manier die boeren ten goede komt en een sterke basis legt voor het ontwerpen en verfijnen van landbouwsystemen die de gezondheid van mensen en de planeet kunnen verbeteren." Daarmee een brug naar een tweede interessante link, het onderzoeken van vitaliteit (levenskracht) in systemen. https://www.stijgbeeld.nl/, hierin vind je o.a. radijs geteelt in een verticaal systeem.
Heel goed!
Ik vind dit artikel zeer goed onderbouwd en doordacht. We moeten meer gaan nadenken wat werkelijk goed, verantwoord voedsel is en de weg ernaar toe om het te verbouwen, kweken en houden. Dit artikel stimuleert om er over na te denken.