Anderhalf jaar oud was Alejandro Cadena toen hij voor het eerst een koffieboon zag. “Mijn vader schreef zijn masterscriptie over roestschimmel, een bekende plaag voor koffiestruiken. Als tiener ging ik elke zomer helpen in het lab in de koffieregio van Colombia, waar mijn vader onderzoek deed naar verbetering van de teelt.” Jaren later besloot Cadena, die inmiddels in Londen woonde, met een oud-studiegenoot een handel op te zetten. “We vonden branders die zeiden: we hebben wel oren naar Latijns-Amerikaanse koffie en we zijn bereid goed te betalen, maar alleen voor hoge kwaliteit, transparantie en traceerbaarheid.”

Inmiddels koopt Caravela koffie in bij 4.000 boeren, die meestal zo’n 3 hectare land hebben en al twee of drie generaties lang in het vak zitten. “Wat ze gemeen hebben, is dat ze extreem toegewijd zijn aan hun koffie. Dat maakt dat ze het volhouden, ondanks dat het soms zwaar is.”

Genderongelijkheid

Koffieboeren krijgen nogal wat uitdagingen voor de kiezen: de bomenvruchtbaarheid neemt af en door klimaatverandering is het weer onvoorspelbaarder, waardoor ook de oogst onvoorspelbaar wordt. Onder boeren speelt genderongelijkheid (vrouwen krijgen vaak minder makkelijk toegang tot grond) en vergrijzing, omdat de kinderen vaak allang vertrokken zijn naar de stad of het buitenland voor beter betaald werk. Bovendien suddert de coronacrisis nog door omdat er nog steeds schaarste aan containers is, waardoor je weken moet wachten op een container en de vrachtkosten soms zijn vertienvoudigd. Daarbovenop zijn Rusland en Oekraïne belangrijke spelers op de (bio)mestmarkt. Door de oorlog zijn de mestprijzen omhooggeschoten.

Dit alles gebeurt in een vakgebied waarmee sowieso al jaren nauwelijks een boterham te verdienen valt. “Zeker de afgelopen zeven jaar was de prijs zo laag dat die de kosten niet dekte”, vertelt Nelleke Veenstra, Senior Investment Manager Value Chain Finance bij Triodos Investment Management. “Veel boeren hebben op hun tandvlees gelopen, niet geïnvesteerd in hun bedrijf of de toekomst van hun kinderen. Ze hebben geleefd van voedsel dat ze naast hun koffie hebben verbouwd.” In de hoop nog iets te verdienen, proberen boeren vaak zoveel mogelijk te produceren. Dat kan het milieu overbelasten door veel kunstmest en pesticiden. En overproductie leidt van tijd tot tijd juist weer tot lagere prijzen.

Weinig macht

Wat koffie onderscheidt van andere bulkproducten, zoals mais, soja en graan, is dat het meestal door kleine boeren wordt verbouwd (met uitzondering van Brazilië). Op een klein stukje grond kun je al aardig wat koffiestruiken kwijt. Aan het begin van de koffieketen staan dus geen grote bedrijven, maar individuele mensen. Daardoor hebben ze weinig macht.

“Meestal hebben boeren geen ander keuze dan de bonen te verkopen aan de eerste de beste opkoper die langskomt”, zegt Veenstra. Dat is vaak een ‘coyote’, die boerderijen afstruint en overal de laagste prijs probeert te krijgen. Als boeren de handen ineenslaan in een coöperatie staan ze sterker, maar alsnog is het lastig.” Verderop in de keten zijn de spelers immers groter en machtiger. Helemaal bovenaan staan de branders en supermarkten, die soms ook zelf branders zijn. Zij oefenen druk uit op exporteurs en importeurs, en zij weer op de boeren.

Bij Caravela ziet de keten er anders uit. Het bedrijf is zowel importeur als exporteur, dus er zit maar één speler tussen boer en brander. Cadena ziet zijn bedrijf als een talentscout: Caravela zoekt de beste koffies en helpt de boeren om de kwaliteit nog verder te verhogen zodat ze in een hogere prijsklasse terechtkomen. Vervolgens worden ze gelinkt aan branders die een langetermijnrelatie met de boeren aangaan en bereid zijn bovengemiddeld te betalen voor deze ‘specialty coffees’: koffie van hoge kwaliteit uit één regio of zelfs van één specifieke plantage.

Vanaf het moment dat Caravela bonen heeft opgekocht bij boeren, kunnen er wel acht maanden voorbijgaan voordat het bedrijf geld krijgt van de brander. Daarom verstrekt Hivos-Triodos fonds een lening aan Caravela om die tussenperiode te kunnen overbruggen. De lening is specifiek voor de inkoop van koffie in Peru en Mexico, waar ecologisch duurzame koffieteelt veel voorkomt.

Meer dan fairtrade

Caravela is open over de bedragen die ze boeren betalen. “Dat is zelfs voor specialty coffee uitzonderlijk transparant”, volgens Veenstra. Boeren krijgen tussen de 30 en 100 procent meer dan gemiddeld in de markt, en zo’n 1,5 keer zoveel als het Fairtrade-minimumbedrag.

Een certificering voor eerlijke handel heeft de koffie niet. Cadena: “We willen iets verkopen dat de markt wil hebben en waar mensen voor willen betalen - dan heb je een duurzaam businessmodel. Maar bij Fairtrade is de productie veel groter dan de vraag, het dubbele zelfs. Een boer moet een deel van zijn koffie dan alsnog voor ‘gewone’ prijzen verkopen. Biologische certificering vinden we wel interessant, omdat dat iets zegt over de kwaliteit. En biologisch is een lifestyle. Daar blijven mensen trouw aan, ook als de prijzen omhooggaan.” Ruim een derde van Caravela’s koffie is biologisch gecertificeerd.

Als je eerlijke koffie wil drinken, is Fairtrade een goede optie. Daarbij krijgt de boer een vaste prijs en een premie voor sociale projecten, training en investering. Maar met Caravela-koffie heb je daarbovenop dus ook extra goede kwaliteit.

Langzaam drogen

De kwaliteit van de koffie verhogen doet Caravela via een educatieprogramma. Dat ziet er voor elke boer anders uit, omdat het is aangepast op diens situatie. Cadena: “Meestal leren we boeren hoe ze alle stappen van het proces nog beter kunnen uitvoeren: hoe te snoeien, hoe om te gaan met ziektes, hoe vooruit te plannen zodat je voor zo min mogelijk verrassingen komt te staan. En hoe effectief te bemesten. Boeren zijn gewend net zoveel (kunst)mest te geven als ze voorhanden hebben, maar wij helpen met een bodemanalyse zodat ze gerichter kunnen bemesten. Anders verdampt er vaak een deel, dat is zonde.”

Grote spelers zoals Nestlé draaien ook wel programma’s voor boeren, vertelt Veenstra, maar daar ligt de focus vaak op de productie verhogen. “En de vraag is: als grote spelers zo’n programma initiëren, is een boer dan nog vrij om aan anderen te verkopen?”

Na het oogsten wordt de koffie gewassen, 24 uur gefermenteerd in een tank, opnieuw gewassen en gedroogd. Ook dit proces helpt Caravela verbeteren, waardoor er minder mis kan gaan in deze cruciale fase. “Het drogen gebeurt bijvoorbeeld meestal zo snel mogelijk, maar we ontdekten dat er bij langzaam drogen meer smaak behouden blijft en de koffie langer houdbaar wordt. Boeren kunnen daar hun voordeel mee doen.”

De flinke hoeveelheid water die het wasproces kost, kunnen boeren ook enigszins terugschroeven met hulp van Caravela. “Maar je moet wel in de gaten houden wanneer je de kwaliteit gaat aantasten. Je kunt bonen ook níét fermenteren waardoor je minder hoeft te wassen, maar dat gaat ten koste van de kwaliteit. Wat wij boeren vooral leren, is om het waswater nadien te zuiveren en terug te leiden naar de bron. Deels kun je het ook als bemesting gebruiken.”

Het ‘extra’ geld dat boeren verdienen dankzij hun samenwerking met Caravela, investeren ze in hun plantage, hun huis, een wasmachine, een brommer om naar het dorp te kunnen reizen of onderwijs voor de kinderen. “Boeren hopen dat hun kinderen de plantage overnemen. We moeten het nog onderzoeken, maar we hebben wel de indruk dat kinderen van onze boeren dat vaker wel zien zitten. Omdat ze hebben gezien dat het goed kan werken.”

8 kilo CO2 per kilo bonen

De volgende stap voor Caravela is het reduceren van CO2-uitstoot; het bedrijf wil CO2-neutraal zijn per 2025. Cadena: “Voor onze eigen directe en indirecte uitstoot kopen we carbon credits, maar de grootste uitdaging is de koffie die we kopen, dat is 90 procent van onze uitstoot.” Caravela is nu bezig om de uitstoot van alle plantages waarmee ze samenwerken te meten. “De voetafdruk van een koffieboer verschilt nogal per land: in Colombia bijvoorbeeld is dat 8 kilo CO2 per kilo bonen, in Mexico 1,5 kilo CO2. Daar zijn de boeren meestal inheemse mensen op leeftijd, die een traditie in ere houden van agroforestry (koffiestruiken in de schaduw van bomen) en geen gebruik van mest of pesticiden.”

“We gaan nu op álle plantages CO2 reduceren met dat soort ingrepen: schaduwbomen planten, minder bemesting gebruiken. Je hebt ook chemische bemesting die wat meer kost maar minder CO2 uitstoot. Hopelijk kunnen onze boeren op termijn zelfs CO2-negatief worden, zodat ze zelf carbon credits kunnen verkopen. Op de Galapagos-eilanden is een boer van ons al zover.”