Op het moment dat cliënten bij psychiater Jules Tielens terechtkomen is er vaak al veel stuk gegaan. Mensen hebben geen baan meer, zijn dakloos, of veroorzaken overlast door verslavingen of crimineel gedrag. Hoe help je deze verwarde mensen met een kwetsbare maatschappelijke positie?

Tielens ziet dat de zorg vaak onzichtbaar is op de momenten waarop hulp het hardst nodig is. “In de reguliere zorg is men vooral bezig met behandelen door opnames en medicatie. Terwijl opnames heel ontwrichtend zijn, en niemand is gebaat bij alleen maar pillen. Je moet mensen weer perspectief geven. En dat betekent dat je er moet zijn op belangrijke momenten, als iemand een huis zoekt, weer aan het werk gaat of een gesprek bij de bank heeft. Je moet in die activiteit gaan zitten, niet alleen maar pappen en nathouden.”

Vervreemding van zichzelf en omgeving

Tielens zou de psychiatrie graag grondig zien veranderen. ”De mens bestaat niet uit afzonderlijke gebieden. Problemen zitten niet alleen maar in je kop. Als je cliënten wel zo benadert dan ontstaat er een nog grotere vervreemding van zichzelf en hun omgeving. Terwijl je wilt dat ze weer onderdeel worden van het maatschappelijk leven.”

Om dit te bereiken moet de psychiater zich duidelijker uitspreken. “Er wordt nu veel gesproken over de ‘verwarde mens’. Maar als je bijvoorbeeld kijkt naar de casus van de damschreeuwer die tijdens de dodenherdenking in 2010 voor zoveel dreiging en paniek zorgde, dan is dat geen verward iemand maar een heel vervelend iemand. Dat moet je durven zeggen. Dan ontstaat er meer ruimte om de werkelijk verwarde mens op te vangen.”

Normaal gedrag

Tielens publiceerde verschillende artikelen en boeken waarin hij er voor pleit om in de psychiatrie veel meer nadruk te leggen op het herstellen van relaties. Zijn boek In gesprek met psychose draagt als ondertitel: terug in de groep. “Mensen met een psychiatrische aandoening maken vaak hun sociale omgeving kapot. Dit is niet alleen een gevolg van, maar ook de basis van hun probleem. Je raakt in een isolement.”

Tielens is als psychiater verbonden aan onder andere zorgboerderij bijBram in Ameide. Daarnaast richtte hij 7 jaar geleden Centrum de Brouwerij in Amsterdam op. Dit zijn plekken die meer bieden dan psychiatrische behandeling. “Wij creëren een oefengroep waarin je in een veilige omgeving weer leert wat normaal gedrag is. Ik probeer altijd een netwerk van vrijwilligers te mobiliseren. Dit kunnen familieleden en oud-cliënten zijn die zich willen inzetten voor een betere zorg. Maar ik vraag cliënten ook altijd wat zij zelf kunnen betekenen voor de groep. Je gaat een volwassen relatie aan, waarin je iemand niet alleen als patiënt benaderd.”

Drie jaar geleden voerde de Brouwerij een onderzoek uit naar de effectiviteit van de zorg die ze verlenen. Daaruit bleek dat de zorg niet alleen als beter werd beschouwd, maar ook goedkoper. Volgens Tielens het gevolg van de afname van klinische opnames. "De andere reden is dat wij onze patiënten leren hoe ze elkaar moeten helpen." Het onderzoek wil hij graag herhalen. "We doen niet alleen psychiatrie, we zijn ook ondernemers. Dat betekent dat we moeten aantonen dat het werkt zodat we over tien jaar ook nog bestaan."

Geen totale afzondering

Een voorwaarde voor succes is volgens Tielens dat je een plek creëert waar mensen graag willen zijn. Zo is bijBram is een boerderij waar mensen uit de buurt groente, fruit en bloemen kunnen kopen. Op zaterdag spelen er kinderen in de boomhutten die daar door cliënten gebouwd werden. “De toekomst van de psychiatrie ligt in de kleinschalige zorg. Op plekken die niet helemaal afgezonderd zijn van de rest van de samenleving.”

> Lees hier hoe bijBram moeilijke mensen weer een plek weet te bieden

Dagelijks bij bijBram

Met kleinschalige zorg waarin zorgtaken zoals behandeling, begeleiding en dagbesteding geïntegreerd worden in een ‘bedrijfsmodel’ moet zorg ook efficiënter worden. “Wij kunnen langdurige opnames voorkomen. En eigenlijk op een belachelijk simpele manier: door contact te maken met cliënten.”

“De doelgroep die ik behandel komt in de reguliere zorg gemiddeld een half uur per jaar bij een psychiater. Ik loop dagelijks rond bij bijBram en ik zie wat er gebeurt, waar mensen mee worstelen en wat goed gaat. Ik zie ook wie er niet op mijn spreekuur komen. Dit is de super belangrijke informatie wanneer je meer wilt doen dan alleen een diagnose stellen. Ik wil mensen beter maken, en ze het perspectief geven om weer deel uit te gaan maken van de maatschappij.”

Fotografie: Pieter van den Boogert