Op een woensdagavond in Austerlitz zitten 25 oudere dorpsgenoten samen te eten in het buurthuis. Ze komen hier iedere twee weken samen in het kader van Austerlitz Eet. Voor de gezelligheid. Het maakt niet uit waar je gaat zitten, iedereen kent elkaar en is in voor een praatje. Zo vertelt vaste bezoekster Erica Vuijk: “Iedereen hier leeft best op zichzelf en toch is er een echt wij-gevoel in Austerlitz. Dat vind ik bijzonder.”

Iedere deelnemer aan het diner is lid van de zorgcoöperatie Austerlitz Zorgt. Deze coöperatie zorgt ervoor dat dorpsbewoners sneller zorg krijgen dan ze voorheen gewend waren. Geen twee weken wachten tot een zorgverzekeraar je vertelt of je recht hebt op thuiszorg. In dit dorp komt de dorpsondersteuner dezelfde dag bij je langs en zet meteen in werking wat nodig is. “Aandacht is hier het cruciale woord”, vertelt initiatiefnemer Jan Snijders van Austerlitz Zorgt. “Als je daar meer van kan geven, neemt de zorgvraag af.”

Vuilniszak met rekeningen

Ook in de stad zie je op wijkniveau dit soort initiatieven ontstaan. Zorgvrijstaat in Rotterdam-West bijvoorbeeld. Opgericht door drie initiatiefnemers die in het gat springen dat ontstond vanwege de decentralisatie in de zorg. Ze richtten in 2013 een netwerk op waar buurtbewoners en vrijwilligers samen aan betere voorzieningen werken. Denk aan samen eten en vrijwilligers die klusjes aan huis komen doen, maar ook aan meer ingewikkelde voorzieningen zoals hulp bij schulden. Nu Zorgvrijstaat groter wordt, zien de initiatiefnemers dat ze steeds minder nodig zijn. De hulp die nodig is wordt opgepakt door buurtbewoners die zich aansluiten.

Jan Smelik van de koepelorganisatie voor burgerinitiatieven Nederland Zorgt Voor Elkaar prijst Zorgvrijstaat: “Iemand met schulden kan pas bij het schuldenloket van de gemeente terecht wanneer hij zijn administratie heeft bijgewerkt. Maar die persoon heeft vaak alleen een vuilniszak vol met papieren waar je bij dit loket niet kunt aankomen. Zorgvrijstaat helpt jou die zak open te maken.”

Het zijn initiatieven waar burgers zelf de regie in handen nemen. De decentralisatie van de overheid versnelt deze trend. Daarnaast bieden deze initiatieven ook een oplossing voor een aantal andere problemen in de samenleving. De afgelopen jaren sloten steeds meer verpleeghuizen hun deuren. Ook wonen ouderen langer thuis naar het devies van de overheid. En de vergrijzing speelt een rol: in 2040 bedraagt het aantal 65-plussers 4,8 miljoen, waarvan 165.000 mensen met dementie en een indicatie voor verpleeghuiszorg. In 2040 zal er 43 miljard euro nodig zijn voor ouderenzorg tegenover 17 miljard in 2015. Tot slot komen we de komende jaren naar schatting 125.000 werknemers in de zorg tekort.

Sleutelrol dorpsondersteuner

Een gevolg van deze ontwikkelingen kan zijn dat je als oudere het dorp moet verlaten wanneer je zorg nodig hebt. Zorg is letterlijk ver weg. Tijdens Austerlitz Eet beaamt dorpsbewoner Erica Vuijk dat een initiatief als Austerlitz Zorgt nodig is. “De dorpsondersteuner verbindt mensen die hulp nodig hebben met de vrijwilligers. Vroeger kende je iedereen en ging het vanzelf, maar dat is nu niet meer het geval.”

Jan Snijders was een van de actieve bewoners in het dorp die langzaam de faciliteiten zagen verdwijnen en de noodklok luidden. In 2007 nam hij met andere dorpsbewoners het initiatief om een leefbaarheidsonderzoek uit te voeren. Daaruit bleek dat bewoners zich zorgen maakten om hun welzijnsvoorzieningen. Wat gebeurt er als je oud wordt en meer hulpbehoevend? Moet je dan je geliefde dorp uit? “We zagen dat de kwaliteit van de zorg niet meer voldeed. En daarom hebben we in 2012 een eigen zorgcoöperatie opgericht. Er zijn ongeveer 75 vrijwilligers betrokken en 420 leden – 40% van alle volwassenen in Austerlitz – zijn lid.”

Het initiatief neemt als het ware de zorgtaak over van de gemeente. Met subsidie van de gemeente is er een dorpsondersteuner en een wijkverpleegkundige in dienst van de coöperatie. “Bewoners van Austerlitz worden zo veel sneller geholpen. Als je voorheen aanspraak wilde maken op de Wmo, omdat je iets mankeerde, moest je dagenlang wachten op alleen al een bevestigingsbrief. Als er nu iets is, zit de dorpsondersteuner een dag later bij je thuis om te bespreken wat je nodig hebt”, zegt Snijders.

Zorg naar de burger brengen

Sander Jansen, wethouder van gemeente Zeist, juicht het erg toe dat Austerlitz een betrokken gemeenschap heeft die het dorp leefbaar wil houden. “We zien dat de voorzieningen in dorpen steeds schraler worden. Alles wordt gecentraliseerd. Austerlitz Zorgt brengt de zorg weer dicht bij de burger. Ze hebben bewezen Wmo-taken goed uit te voeren en daarom ondersteunen we dit initiatief. Belangrijk daarbij is dat je je als gemeente uitnodigend opstelt. Het initiatief ligt bij de burger. Op het moment dat je het als overheid gaat overnemen, haal je ook de energie bij de mensen weg.”

Ondertussen is ook Triodos Bank betrokken bij Austerlitz Zorgt. In het hart van het dorp is een nieuw complex in aanbouw waar het dorpshuis zijn intrek neemt, samen met de basisschool en de buitenschoolse opvang. Ook komen er 25 appartementen in het complex. Triodos Bank financiert de bouw van acht patiozorgwoningen die verhuurd zullen worden aan mensen met een zorgindicatie. Mensen met een zorgvraag krijgen straks voorrang. De hoeveelheid woningen moet er voor zorgen dat alle Austerlitzers in hun eigen dorp oud kunnen worden.

Meer achterban gezocht

Vraag je niet te veel van mensen als ze dit zelf in hun dorp moeten opzetten? Nelleke van Olst van Triodos Bank is als relatiemanager Zorg & Welzijn betrokken bij het project. “Nee”, zegt ze. “Want ze bieden het zelf aan. Het is een eigen beweging.” Burgerinitiatieven zijn volgens haar cruciaal in het zorgaanbod. “Want de overheid kan gewoonweg niet genoeg doen om een dorp of soms ook wijk levend te houden. Dat ligt voor een deel aan de gemeentelijke herindeling. Burgers in kleinere dorpen voelen zich minder gezien en misschien een beetje verweesd, omdat ze bijvoorbeeld geen eigen wethouder meer hebben.”

> Bekijk voor tips voor een burgerinitiatief het document ‘Uw initiatief past niet in ons kader! En wat doen we nu?‘ van Vereniging Kleine Kernen Limburg

Van Olst zegt graag meer burgerinitiatieven te willen financieren, maar het is wel moeilijk. “Je kunt het niet voor 100% financieren, dus er moet gekeken worden waar de rest van het geld vandaan komt. In Zeist staat de gemeente bijvoorbeeld garant voor onze lening, zoiets is heel belangrijk. En er kwam een extra subsidie vanuit de provincie. Daarnaast zie je vaak dat betrokken mensen zelf willen bijdragen. Of zelfs de opbrengst van hun huis inbrengen. Dat is bijzonder. Want dat doen ze echt voor de gemeenschap.”

Tot nu toe gaat het goed met het aantal burgerinitiatieven in de zorg. Er zijn er nu meer dan 800 en er komen er elk jaar meer dan 100 bij. “Maar het gaat nog niet hard genoeg volgens Smelik van Nederland Zorgt Voor Elkaar. De stijging is positief maar het bestaat nog maar uit een klein aantal organisaties die vrijwilligerswerk overstijgen en zich bezig houden met het systeem. Daar heb je volhardende en goedopgeleide burgers voor nodig. Ze hebben een achterban nodig en kennis. Het is nu nog te ingewikkeld om zorgtaken over te nemen van de overheid. Daarom gaan wij aantonen dat het werkt als je dit wel doet. Dat het geld bespaart en dat ouderen sneller en beter geholpen worden. Hopelijk gaat de overheid het dan makkelijker maken voor de burger.”

Fotografie: Pieter van den Boogert