Het is niet vreemd dat Monique Sweep bijna tien jaar geleden directeur werd van Coöperatie Deltawind. Sweep: “Ik denk dat mensen die me kennen, me zouden omschrijven als tamelijk ‘donkergroen’.” In dit interview vertelt ze over de enorme uitdagingen die ons te wachten staan bij de grootschalige overstap naar duurzame energie.

Sweep: “De betaalbaarheid van de energietransitie is nog een ingewikkeld vraagstuk. Ik denk dat je reëel moet zijn: zonder tastbare financiële beloning lukt het niet om mensen mee te krijgen.”

Deltawind is gevestigd op Goeree-Overflakkee, waar het een aantal windmolenparken bezit. “Toen ik hier begon, ben ik samen met mijn man op het eiland komen wonen”, zegt Sweep. “We hebben hier een zo duurzaam mogelijk huis gebouwd. Het is voor minstens 80% opgetrokken uit duurzame materialen. Het huis is weer helemaal uit elkaar te halen en de bouwmaterialen zijn zoveel mogelijk herbruikbaar.”

Geen gasaansluiting

Het huis van Sweep heeft geen gasaansluiting. We stoken op hout, vertelt ze, dat leek ons acht jaar geleden de beste oplossing. “Om de uitstoot van fijnstof te minimaliseren, gebruiken we een finoven. De temperatuur in deze kachel is zó hoog, dat vrijwel alles verbrandt en er nog maar weinig fijnstof vrijkomt. We stoken minder hout dan openhaardgebruikers voor de gezelligheid doen. Het huis heeft verschuifbare binnenwanden. In de winter maken we het huis klein. Daardoor hoeven we maar een beperkt gedeelte van de woning te verwarmen. In loop van de lente nemen we langzamerhand het hele huis weer in gebruik.”

Een eerste energie-coöperaties

Deltawind werd in 1989 opgericht, en is daarmee een van de oudste duurzame energie-coöperaties van Nederland. Sweep: “Op dit moment hebben we ruim 2.500 leden. Dat zijn allemaal particulieren die elk maximaal 5.000 euro lenen aan de coöperatie. Zij zijn mede-eigenaar van de duurzame oplossingen van de toekomst.

We kiezen er heel bewust voor om de hoeveelheid geld die een particulier aan de coöperatie kan lenen, te maximeren op 5.000 euro. Als je geld uitleent, loop je altijd een zeker risico. We willen niet dat mensen al hun spaargeld aan ons uitlenen.”

Wat is de kracht van een energie-coöperatie?

“In één woord: draagvlak. Windmolens hebben een groot nadeel, namelijk hun enorme zichtbaarheid. De nieuwste generatie molens hebben een tiphoogte van 180 tot 220 meter. Je ziet ze van kilometers afstand en ze bepalen het landschap en het uitzicht van mensen. Daarom is het ontzettend belangrijk dat je bewoners zo vroeg mogelijk betrekt wanneer je plannen maakt voor de aanleg van een windmolenpark. Als je dat niet doet, dan organiseer je je eigen tegenwerking en weerstand.

Onze coöperatie, die al zo lang lokaal werkzaam is, heeft zeker bijgedragen aan lokaal draagvlak voor windmolens. Het is een uitstekend middel om burgers te betrekken, want de coöperatie is van hen. Maar de coöperatie is geen wondermiddel en kan het nooit alleen. Want niet iedereen wordt lid. Je bereikt met alle inspanningen rond informatieavonden en huis-aan-huis berichten nooit álle omwonenden.”

Het kabinet wil de CO2-uitstoot in 2030 met 49% verminderen ten opzichte van 1990. Die doelstelling wordt momenteel uitgewerkt in de vorm van een nationaal klimaatakkoord. Dat plan moet in de zomer klaar zijn. Volgens Sweep is de bouw van nieuwe windparken op zee en op land onvermijdelijk om de doelstellingen te halen. “Het opwekken van windenergie is zeer efficiënt”, zegt ze. “Met vier windturbines wekken wij stroom op voor de helft van alle huishoudens op Goeree-Overflakkee. We kunnen de komende jaren en decennia eenvoudigweg niet zonder wind.”

Voor de overstap naar duurzame energie is nog meer nodig dan het bouwen van windmolens. Wat zijn de lastige vragen en dillema’s als het gaat om de energietransitie?

“De betaalbaarheid van de energietransitie is nog een ingewikkeld vraagstuk. Neem huishoudens. Om woonhuizen energiezuiniger en duurzamer te maken, zijn forse maatregelen nodig. Denk aan betere isolatie of het installeren van een warmtepomp of zonnepanelen. Veel burgers zijn best bereid om dat soort maatregelen te overwegen, maar hun vraag is wel steeds: hoe ga ik het betalen?”

“Dat is ook de belangrijkste vraag die onder onze leden leeft. Dat is begrijpelijk. Mensen wonen al jaren in een comfortabel verwarmd maar niet al te energiezuinig huis. Je vraagt ze ineens om een flink bedrag te investeren in hun woning. Aan het eind van het traject is de woning weliswaar energiezuiniger, maar voor het overige niet luxer. Het is echt een illusie om te denken dat woningeigenaren en verhuurders spontaan en in groten getale gaan investeren in verduurzaming.”

Hoe krijg je mensen dan wel mee?

“Ik denk dat je reëel moet zijn: zonder tastbare financiële beloning lukt het niet. Wie zijn woning goed isoleert of zijn eigen stroom opwekt, heeft een lagere maandelijkse energierekening. Dat biedt kansen, want die lagere kosten voelen mensen direct in hun portemonnee. Alleen moeten ze daarvoor dus wel eerst forse investeringen doen, met alle onzekerheden die daarbij horen.”

“Je zou dus een partij moeten hebben die het bedrag dat nodig is voor de investeringen, tegen gunstige voorwaarden aan woningeigenaren leent. Eigenaren betalen de lening dan in een jaar of 15 terug, maar wel zodanig dat ze per maand niet duurder uit zijn dan vóór de verduurzaming van hun woning. Binnen Deltawind denken we momenteel mee over zo’n financieringsconstructie.”

Mensen in beweging krijgen en ze verleiden tot verduurzaming van hun woning, is volgens Sweep arbeidsintensief. Ook die arbeid moet door iemand betaald worden. “Er zijn natuurlijk groene koplopers: mensen die enorm gedreven zijn om energiezuiniger te wonen en te leven. Maar dat is een kleine groep. De grote massa gaat niet uit zichzelf mee. Die moet je persoonlijk benaderen, bij voorkeur met mensen die dichtbij staan. Ik denk dat zo’n benadering de enige manier is om grote groepen mensen enthousiast te maken om te investeren in het verduurzamen van hun woning en wijk. We zien dat gebeuren in het dorp Stad aan ’t Haringvliet op Goeree-Overflakkee. Daar nemen bewoners zelf het voortouw om van het aardgas af te komen.”

Zichtbaar en tastbaar

Het terugdringen van de CO2-uitstoot gaat uiteindelijk iedereen aan, zegt Sweep. “En in die zin zijn windmolens krachtige en tastbare symbolen voor de transitie, júist vanwege hun grote nadeel: de zichtbaarheid. Ze laten heel letterlijk zien dat we bezig zijn met de transitie naar een duurzame samenleving.”