Ik doe inmiddels alweer een aantal jaren onderzoek naar de circulaire economie. Voor mij is de circulaire economie een samenleving waarbij alles erop gericht is om materialen en grondstoffen uit de natuur zo lang en efficiënt mogelijk te gebruiken.

Kringlopen spelen daarbij een belangrijke rol. Maar recycling - waar mensen vaak het eerst aan denken - is juist wat je niet wil: materiaal is dan al afval geworden.

Circulair ook duurzaam?

En dát wil je nu juist voorkomen. Het doel hiervan is wat mij betreft evident: een circulaire economie moet ook een duurzame economie zijn. Ik probeer in mijn proefschrift een voorstelling te maken van hoe zo’n economie werkt en wat het oplevert.

En mij is wel duidelijk dat alleen het gebruik van zogenaamde circulaire principes of businessmodellen niet genoeg is om te spreken over een duurzame economie. Soms gaan bedrijven met circulaire principes aan de haal. Om uiteindelijk de aarde verder te vernietigen.

Mooie circulaire voorbeelden

U kent ze vast wel, de voorbeelden van de circulaire economie: Fairphone, de modulaire telefoon gericht op het zo min mogelijk vernietigen van materialen en ze zo lang mogelijk mee laten gaan. Roetz-Bikes, fietsen die samengesteld zijn uit oude fietsen. Mud Jeans, spijkerbroeken van biologisch katoen, die je ook nog eens kan leasen. Philips, die in plaats van lampen aan sommige klanten lumen, ofwel licht, verkoopt.

Allemaal bedrijven die druk bezig zijn om kleine stukjes van de circulaire economie te ontdekken. Door te proberen grondstoffen zo efficiënt mogelijk te benutten, producten te maken die veel langer mee kunnen gaan of in het geval van Philips en Mud Jeans, eigenaar te blijven van producten en diensten in plaats van te verkopen.

Toch niet helemaal circulair

Maar ook bij deze mooie voorbeelden is nog geen sprake van een 100% circulair businessmodel. Meestal gaat het maar om een deel van de bedrijfsvoering, zoals bij Philips of Mud Jeans. Vaak lukt het niet om alle materialen terug te winnen, zoals bij Fairphone. Maar deze bedrijven zijn in ieder geval op de goede weg.

Er zijn ook ‘circulaire’ voorbeelden te vinden waarbij het minder goed gaat. Zo zijn er nog steeds mensen die beweren dat Airbnb een circulair bedrijf is. Bestaande woningen worden beter benut. Maar dat is theorie. In de praktijk is er sprake van verdringing: huizen en appartementen die alleen worden bestemd voor verhuur. Hierdoor neemt schaarste in binnensteden toe, het aantal vliegreizen stijgt en de overlast van rolkoffertjes ook. Niets verduurzaming van de samenleving.

Nieuwe circulaire markten

Weet je wat vaak de makkelijkste manier om geld te verdienen met circulaire producten? Een nieuwe markt creëren in plaats van het vervangen van niet-circulaire producten. Denk bijvoorbeeld aan de tweedehands markt voor smartphones. Er is een hele handel ontstaan in opgeknapte modellen. Winkelketens die zich daar op hebben toegelegd.

En natuurlijk, het is goed als gemaakte toestellen met veel kostbare materialen een langer leven krijgen. Alleen zijn deze oude toestellen geen vervanging van nieuwe. Ze worden gebruikt door een ander, nieuw segment van de markt. Door bijvoorbeeld jonge scholieren zoals mijn dochter van tien. En dan leidt zo’n businessmodel uiteindelijk niet tot minder, maar juist tot meer materiaalgebruik.

Zo doorbreek je circulaire cirkelredenering: 5 tips

Maar hoe doe je het dan wel goed? Wat soms op microniveau heel verstandig kan zijn, helpt de aarde nog verder de vernieling in. Circulair cirkelredeneren noem ik dat.

Gelukkig is het vrij eenvoudig te formuleren wanneer circulariteit wel leidt tot duurzaamheid, en dus mínder materiaalgebruik. Vijf tips voor duurzame businessmodellen.

1. Gebruik minder grondstoffen. Dit is de makkelijkste manier om te verduurzamen, en daar zijn we al een hele tijd mee bezig. Dit is nog niet circulair, maar helpt wel.
2. Vervang fossiele grondstoffen voor hernieuwbare grondstoffen. Dit werkt natuurlijk alleen als deze hernieuwbare grondstoffen niet voedsel of andere functies in de weg staan.
3. Vervang primaire grondstoffen door secundaire grondstoffen. Dus een opgeknapte telefoon die de aankoop van een nieuwe vervangt is goed. Een tweedehands broek kopen in plaats van een nieuwe is goed.
4. Neem verantwoordelijkheid voor producten na verkoop. Of dit nu door een product als dienst model gebeurt, langere garantie of gratis reparatie maakt niet uit. Zolang producten hierdoor langer meegaan, is het goed voor verduurzaming.
5. Zorg ervoor dat producten langer mee gaan en beter worden benut. Bijvoorbeeld samen met gereedschap doen via een deelplatform is hartstikke circulair. Maar ook bij het ontwerp van een product nadenken over modulariteit helpt.

Fotografie: Pieter van den Boogert