“Even vooraf”, zegt Babette Porcelijn, “mijn boek is niet bedoeld om anderen te vertellen hoe ze moeten leven. Ik laat mensen die ervoor kiezen om duurzaam te leven alleen maar zien wat de meest effectieve keuzes zijn. En ook dat we als burgers en consumenten ontzettend veel positieve maatschappelijke invloed kunnen hebben.”

Voordat ze met haar boek begon, dacht Porcelijn dat we voor het verkleinen van onze milieu-impact afhankelijk zijn van overheden en bedrijven. “Ik dacht: wat kan ik als eenvoudige burger eigenlijk betekenen? Wat ik doe is toch een druppel op een gloeiende plaat? Maar dat is gewoon niet waar. We kunnen heel veel zélf doen. Door ons koopgedrag en onze manier van leven aan te passen, maken we écht verschil. Maar ook door anderen – vrienden, kennissen, collega’s, onze werkgever – aan te spreken en te inspireren tot bewuste keuzes, dragen we bij aan positieve verandering.”

Effectieve maatregelen

Probleem is echter dat we, als het gaat om duurzaamheid, vaak kiezen op basis van intuïtie. “Maar het blijkt dat ons gevoel regelmatig een slechte raadgever is: het leidt zelden tot de meest effectieve duurzame maatregelen.”

Neem plastic verpakkingen, stelt Porcelijn. “We denken vaak dat we werkelijk iets bijdragen wanneer we het aantal verpakkingen terugdringen door bijvoorbeeld verpakkingsvrij te winkelen. Maar dat valt tegen. Als je bijvoorbeeld een verpakt stukje vlees in de supermarkt koopt, komt maar 1% van de impact van de verpakking en 99% van het vlees zelf. Het is dus een misvatting wanneer je denkt dat je je impact verkleint door bij de slager vlees in een papieren zak te kopen.”

Boterhamzakjes

Een ander voorbeeld: boterhamzakjes. Voor de productie van 1.200 zakjes is net zoveel aardolie nodig als voor het maken van één liter benzine, ontdekte Porcelijn. “Dus als je een paar keer met de auto boodschappen doet, verstook je met gemak een flinke doos vol boterhamzakjes. Minder autorijden heeft dus veel meer effect dan minder zakjes kopen.”

Maar, waarschuwt Porcelijn: áls je plasticzakjes koopt, gooi ze na gebruik dan wel in de prullenbak. “Dat klinkt flauw, maar plastic zwerfafval heeft natuurlijk weer wél grote impact op het milieu. Want dat komt in de natuur en de oceanen terecht."

Verborgen impact

Dat we vaak niet kiezen voor effectieve maatregelen als we afgaan op ons gevoel, komt grotendeels doordat slechts 21% van onze impact zichtbaar is ontdekte Porcelijn. “Daarbij gaat het vooral om de CO2-uitstoot tijdens gebruik. Denk aan de uitstoot van bijvoorbeeld een auto: die is direct meetbaar. De overige 79% van onze impact blijft doorgaans verborgen.

Die verstopte invloed zit hem in CO2-uitstoot in verre landen die onze goederen produceren, maar bijvoorbeeld ook in vervuiling, ontbossing en de aantasting van biodiversiteit. Met mijn boek wil ik juist die verborgen impact naar voren halen, zodat we betere afwegingen kunnen maken.”

Functioneel kopen

Wat zijn die goede afwegingen? Veruit de grootste milieu-impact komt van de aankoop van nieuwe spullen, zoals meubels, papier en speelgoed, berekende Porcelijn. “Vooral elektronica heeft veel effect: een derde van de milieudruk door gebruiksartikelen komt van spullen als computers en mobiele telefoons. Maar 8% van de impact komt van de stroom die een apparaat verbruikt, 92% is verborgen in de keten.

Wil je je impact verkleinen, dan koop je alleen nog nieuwe spullen die je werkelijk nodig hebt. Ik noem dat: functioneel kopen. Dus niet om de twee jaar een nieuwe smartphone.”

Minder vlees

Ook onze dagelijkse maaltijd heeft ook grote impact. “Vooral de productie van vlees is zeer milieubelastend. Minderen of stoppen met vleeseten is daarom een heel concrete, positieve stap,” zegt Porcelijn. “En ook voorkomen dat eten wordt weggegooid. Ik raad mensen aan om in de winkel te kiezen voor producten die bijna over datum zijn. Als je die koopt en daarna snel opeet, voorkom je dat ze in de winkel worden weggegooid.”

Verminderen van de milieu-impact van voedsel doe je ook door zoveel mogelijk te kiezen voor seizoensproducten en voor gewassen uit Nederland en door ons omringende landen. Porcelijn: “Vervoer over grote afstanden kost immers veel energie, net zoals bijvoorbeeld het maandenlang invriezen van groente en fruit.” Ook de keuze voor biologisch eten is vanuit milieuoogpunt van belang, maar duidelijk in veel mindere mate dan al deze andere factoren, becijferde Porcelijn.

Vier aardes

Wat ook groot effect heeft op je persoonlijke impact: niet meer vliegen, wonen in een klein en goed geïsoleerd huis, groene stroom gebruiken, en liefst alleen gebruikmaken van een deelauto. “Je beperken tot slechts één van deze gebieden is niet genoeg, waarschuwt Porcelijn. “Want dan breng je je impact gewoonweg onvoldoende terug.”

En een forse teruggang is nodig, rekende Porcelijn uit. “Als elke wereldburger zou leven als een gemiddelde Nederlander, dan hebben we bijna vier aardes nodig om in onze behoefte te voorzien. Dat betekent dus dat we onze persoonlijke impact met maar liefst 75% moeten verkleinen. Daarvoor zijn ingrijpende keuzes nodig. Dat klinkt misschien hard, maar het is beter dan wat ons te wachten staat als we niet ingrijpen.”

Persoonlijke keuzes

Porcelijn werkte gedurende tweeënhalf jaar aan het onderzoek voor haar boek. “Mijn manier van werken was eenvoudig: vragen stellen, niets voor lief nemen. En vooral: álles willen weten, en dus niet tevreden zijn met kennis van slechts een paar deelgebiedjes.”

Porcelijn is ontwerper, en dat is te zien aan het boek. In heldere grafics haalt ze de verborgen impact voor het voetlicht. Sinds ze met het onderzoek voor het boek begon, probeert Porcelijn haar eigen leven binnen de draagkracht van de aarde te brengen.

“Dat was in het begin niet gemakkelijk, maar ik heb samen met mijn gezin inmiddels wel een aantal belangrijke stappen gezet. Zo koop ik zo weinig mogelijk spullen en het liefst tweedehands, eet nauwelijks vlees, woon in een klein en geïsoleerd huis, en reis met het OV of als het moet met een deelauto.”

Stap terug

“Op het eerste gezicht lijken dat misschien stappen terug, maar ik ervaar ze juist als grote stappen vooruit. Het zijn stappen die mijn leven verrijken. De ruis is weg en ik ben meer gericht op de dingen die écht van belang zijn in mijn leven. Zoals een wandeling met een vriendin in het park, of mij zoontje urenlang voorlezen.

Door een stap terug te zetten, realiseer ik me eens te meer dat mijn leven niet gaat over spullen en over consumeren, maar dat het draait om relaties en om mijn verbinding met de mensen die me dierbaar zijn.”

Veiliger wereld

Volgens Porcelijn hebben we onszelf door ons leven op grote voet, zand in de ogen gestrooid. “We consumeren en verbruiken veel, en zijn daardoor gaan denken dat al die spullen en al die luxe ook werkelijk van waarde is. Maar dat is niet zo. Je hoeft echt niet naar Bali te vliegen om gelukkig te worden.”

Het besef dat we de aarde snel uitputten zette Porcelijn aan tot het schrijven van het boek. “Maar mijn belangrijkste motief was bijdragen aan een veiliger wereld. Want klimaatverandering en de uitputting van de aarde kunnen uiteindelijk leiden tot massamigratie, spanningen en zelfs tot oorlog. Ook bij ons. Een beangstigende gedachte. Maar we kunnen er als burgers zelf veel meer aan doen dan we vaak denken. Onze keuzes maken écht verschil."